این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 225 صفحه می باشد.
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A گرایش : جغرافیا و برنامه ریزی شهری
مقدمه
بازار در ایران نه تنها فضایی است برای خرید و فروش و تولید و عرضه کالاهای گوناگون بلکه در طی تاریخ نقش ها و کارکردهای متعددی شامل اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، فراغتی ، خدماتی ، مذهبی داشته است در شهرهای سنتی ایران ، بازار یکی از اجزاء اصلی هسته مرکزی شهر را تشکیل می دهد .
امروزه نیز بازارها کانون مبادله ، تولید کالا و تجمع فعالیتهای اجتماعی هستند و از نظر جایگاه قلب شهرهای ایران بشمار می روند . به طور کلی بازارها با عملکردها و نقش های گوناگون اقتصادی ، اجتماعی ، مذهبی و ... نماد کاملی از بنیانهای مدنی محسوب می شوند که طی سده ها شکل گرفته اند .
ساختمان بازار در شهرهای کهن ستون فقرات کالبدی شهر را تشکیل می داد و سایر عناصر مهم شهری مانند مسجد ، مدرسه ، تکیه ، حمام و ... را در بافت خود قرار می داد . در واقع در بافت شهرهای ایران هیچ چیز به اندازه بازار به خوبی ساماندهی نشده است . این نظم بی واسطه فضاهای گوناگون شهر را به بهترین وجه به همدیگر پیوند می دهد . امروزه پس از ورود اتومبیل و محصولات و تولیدات کارخانه ای به شهرها و انجام برخی تغییرات و دگرگونیها ساختار فضایی شهرها و مراکز اقتصادی و اجتماعی آنها دستخوش تغییرات بنیادی شده است . با این وجود هنوز بازارهای کهن ایران کم و بیش نقشهای کهن خود را در کنار نقشهای جدید در شهرها ایفا می کنند.
تحقیق حاضر تلاشی است در راه دستیابی به شناخت کلی از شهر خوی ، خصوصاً بازار این شهر که عنصر کلیدی اقتصاد آن می باشد و از چندین فصل مستقل به شرح ذیل تشکیل شده است :
- در فصل اول چهارچوب تحقیق شامل بیان مسئله ، ضرورت و اهمیت تحقیق ، اهداف تحقیق ، سوالات تحقیق ، فرضیات تحقیق ، پیشینه تحقیق ، قلمرو مکانی – زمانی تحقیق ، مراحل و روش تحقیق ، محدودیت و مشکلات تحقیق ذکر شده است .
- در فصل دوم ، ادبیات و مبانی نظری تحقیق مشتمل بر تعریف واژه بازار ، تئوریها و نظریه هایی که توسط اندیشمندان در رابطه با موضوع عنوان شده ، پیشینه تاریخی پیدایش بازارها ، سیر تکامل و تحول شهر و بازار در ایران ، عناصر کالبدی بازارهای سنتی ، شکل بازار در اقلیمهای مختلف ایران ، بازارها از نظر فرم و شکل فضای معماری ، عوامل موثر در ساخت اکولوژیکی و توزیع فضایی و نحوه استقرار اصناف و فعالیتها در بازارهای سنتی و عملکردها و نقش های مختلف بازار مورد بررسی قرار گرفته است .
- فصل سوم به مطالعه شهر خوی که قلمرو جغرافیایی تحقیق محسوب می شود پرداخته شده است و از دو بخش جداگانه جغرافیای طبیعی شهر خوی و جغرافیای انسانی شهر خوی تشکیل شده است . که در هر کدام بطور جداگانه به مسائلی همچون موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن ، موقعیت ارتباطی ، مسایل کلی زمین شناسی ، نوپوگرافی شهر ، شیب زمین ساختار زمین ، آب و هوا ، بارش ، دما ، روزهای یخبندان ، فشار و باد ، تابش آفتاب ، وجه تسمیه و گذشته تاریخی شهر ، موقعیت سیاسی – اداری ، ساختار جمعیتی شهر ، تحولات جمعیتی شهر ، تغییرات تعداد و بعد خانوار ، ترکیب سنی و جنسی و درصد باسوادی در شهر ، میزان مهاجرین وارد شده به شهر ، ویژگیهای اقتصادی شهر ، ساختار اقتصادی ، اشتغال و ضریب تکفل در شهر پرداخته شده است .
- فصل چهارم در ابتدا این فصل پس از مطالعات مختصر در مورد پیدایش شهر خوی و چگونگی توسعه شهر و روند آن در ادوار گذشته و تاثیر جاده ابریشم بر توسعه شهر و بازار خوی ، توضیحاتی در مورد اقدامات شهرسازی انجام گرفته در شهر و اثرات آن بر روی بافت قدیمی شهر و بازار خوی و عناصر و اجزاء اصلی شهر داده شده ، سپس با شناخت کلی از بازار به بررسی روند تغییرات کالبدی آن ، برخی عناصر آن ، خصوصیات معماری و مصالح ساختمانی بکار رفته در آن ، کاربری و نوع واحدهای تجاری و نحوه مالکیت آنها ، تاسیسات و تجهیزات بازار ، مسائل و مشکلات بازار نقش و عملکردهای مختلف بازار خوی پرداخته شده و در آخر توضیحاتی در مورد برخی نتایج پرسشنامه ها ارائه گردیده است .
- فصل پنجم در فصل آخر ابتدا به بررسی و اثبات و پاسخ دو فرضیه موجود با استفاده از نتایج پرسشنامه ها پرداخته و برای هر کدام یک نتیجه گیری شده و سپس یک نتیجه گیری کلی از پایان نامه جمع آوری شده و در آخر پیشنهاداتی در جهت برطرف کردن نواقص و مشکلات بازار ارائه شده است .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه
فصل اول : چهار چوب تحقیق
1-1- بیان مسئله................................ 2
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق ...................... 4
1-3- اهداف تحقیق .............................. 5
1-4- سوالات تحقیق .............................. 5
1-5- فرضیات تحقیق ............................. 5
1-6- پیشینه تحقیق ( ادبیات مربوطه ) ........... 6
1-7- قلمرو مکانی – زمانی تحقیق ............... 10
1-8- مراحل و روش تحقیق ....................... 10
1-9- محدودیت و مشکلات تحقیق.................... 11
1-10- تعریف واژه بازار ...................... 11
فصل دوم : ادبیات و مبانی نظری تحقیق
2-1- تئوریها و نظریه های تحقیق................ 16
2-1-1-نظریه اقتصادی شهر بعنوان یک بازار . 16
2-1-2- نظریه رابرت دیکنسون ( نظریه ساخت عمومی شهرها ) 17
2-1-3- نظریه ارنست برگس ( ساخت شهر بصورت دوایر متحد المرکز ) .............................................. 18
2-1-4- نظریه مکان مرکزی والترکر پستالر .. 19
2-1-5- نظریه گوشاو و جووانی ............. 21
2-1-6- نظریه زیبا سازی ( شهر سازی تعویضی ) تجربه پاریس 21
2-2- پیشینه تاریخی پیدایش بازارها ............ 24
2-3- سیر تکامل و تحول شهر و بازار در ایران ... 26
2-3-1- دوره صفویه ( قرن 11 تا 13 هجری قمری ) 26
2-3-2- دوره قاجار ....................... 28
2-3-3- دوره پهلوی ....................... 30
2-3-4- از انقلاب اسلامی تا حال ............ 32
2-4- عناصر کالبدی بازارهای سنتی .............. 33
2-4-1- حجره و دکان ...................... 36
2-4-2- مجموعه های سر پوشیده ............. 37
2-4-2-1- تیم ............................. 37
2-4-2-2- تیمچه ........................... 37
2-4-3- خان یا سرا ........................ 37
2-4-4- راسته ............................. 39
2-4-5- چهار سو یا چهار سوق ............... 40
2-5- عناصر تجاری و تولیدی .................... 41
2-5-1- کارگاه ها ........................ 41
2-5-2- قیصریه ........................... 41
2-6- عناصر با نقش انباری ..................... 42
2-6-1- خانبار ، خان انبار ................ 42
2-6-2- کاروانسرا یا سرا .................. 42
2-7- عناصر مذهبی ، اجتماعی ، فرهنگی و خدماتی . 44
2-7-1- مسجد ............................. 44
2-7-2- حمام ............................. 45
2-8- عناصر ارتباطی و حفاظتی .................. 46
2-8-1- میدان ............................ 46
2-8-2- گذر .............................. 47
2-8-3- در و دروازه ...................... 48
2-9- شکل بازار در اقلیم های مختلف ایران ( ریخت شناسی اقلیمی بازار ) .............................................. 48
2-9-1- بازارهای مناطق مرطوب و پر باران کرانه های جنوبی در پای خزر .......................................... 49
2-9-2- بازارهای مناطق گرم و مرطوب سواحل جنوبی ایران 50
2-9-3- بازارهای نواحی سرد و کوهستانی و مرتفع 51
2-9-4- بازار در مناطق گرم و خشک و دشت های فلات ایران 52
2-10- بازارها از نظر فرم و شکل فضای معماری ... 56
2-10-1- بازارهای منظم ( طراحی شده یا دارای طراحی معمارانه ) 56
2-10-1-1- بازارهای خطی یا طولی ( یک بعدی یا تک محوری ) 57
2-10-1-2- بازارهای گسترده ( چند محوری یا دو بعدی ) 57
2-10-2- بازارهای نا منظم ( خودرو یا طراحی نشده یا بدون طراحی معمارانه ) ................................... 57
2-11- عوامل مؤثر در ساخت اکولوژیکی و توزیع فضایی و نحوه استقرار اصناف و
فعالیتها در بازارهای سنتی.................... 58
2-11-1- جاذبه و کشش اصناف و راسته های تخصصی 59
2-11-2- ویژگیها و خصوصیات هر صنف و فعالیت 60
2-11-3- همگرایی فعالیتهای همنوع و هماهنگ و سازگاری آنها 60
2-11-4- واگرایی فعالیتهای ناسازگار ( تفکیک و جدایی فعالیتهای ناسازگار ) ................................... 62
2-11-5- همبستگی و گرایش های قومی ، مذهبی و نژادی 63
2-11-6- امنیت و حفاظت .................... 64
2-12- عملکردها و نقش های مختلف بازار ......... 66
2-12-1- نقش و عملکرد اقتصادی بازار ....... 67
2-12-2- نقش و عملکرد اجتماعی بازار ....... 68
2-12-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار 69
2-12-4- نقش و عملکرد سیاسی بازار ......... 71
2-12-5- نقش و عملکرد کالبدی – ارتباطی بازار 73
فصل سوم : بستر جغرافیایی تحقیق و سیر استقرار شهر خوی
3-1- جغرافیای طبیعی شهر....................... 77
3-1-1- موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن .. 77
3-1-2- موقعیت ارتباطی شهر ............... 82
3-1-3- مسائل کلی زمین شناسی ............. 82
3-1-3-1- توپوگرافی شهر خوی ............... 82
3-1-3-2- شیب زمین ........................ 83
3-1-3-3- ساختار زمین ..................... 84
3-1-4- آب و هوا ......................... 84
3-1-4-1- بارش ............................ 84
3-1-4-2- دما ............................. 87
3-1-4-3- روزهای یخبندان .................. 88
3-1-4-4- فشار و باد ...................... 89
3-1-4-5- تابش آفتاب ...................... 90
3-2- جغرافیای انسانی شهر خوی ................. 91
3-2-1- وجه تسمیه ........................ 91
3-2-2- گذشته تاریخی ..................... 92
3-2-3- موقعیت سیاس – اداری ............... 93
3-2-4- ساختار جمعیتی شهر خوی ............ 94
3-2-4-1- تحولات جمعیتی شهر خوی ............ 94
3-2-4-2- تغییرات بعد خانوار در شهر خوی ... 95
3-2-4-3- ترکیب سنی وئ جنسی و درصد باسوادی در شهر خوی 97
3-2-4-4- میزان مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 .............................................. 99
3-2-5- ویژگیهای اقتصادی شهر خوی ......... 103
3-2-5-1- ساختار اقتصادی ، اشتغال و ضریب تکفل در شهر خوی 103
فصل چهارم : مطالعه ویژگیهای ساخت و سازمان کالبدی بازار سنتی شهر خوی
4-1- پیدایش شهر و چگونگی توسعه شهر و روند آن در ادوار گذشته 108
4-2- جاده ابریشم و نقش و تاثیر آن بر شهر و بازار خوی 121
4-3- شروع اقدامات شهر سازی جدید و اثرات آن بر روی بافت قدیمی شهر خوی و
بازار آن و عناصر و اجزاء اصلی شهر............ 126
4-3-1- تاثیر بر روی بافت قدیمی شهر ...... 127
4-3-2- تاثیر بر روی بافت بازار .......... 130
4-3-3- تاثیر بر سایر فضاها و عناصر قدیمی شهر 133
4-4- شناخت کلی از بازار ...................... 136
4-5- شبکه های دسترسی به بازار ................ 141
4-6- روند تغییرات کالبدی بازار ............... 146
4-7- عناصر بازار ............................. 148
4-7-1- مغازه ها و حجره ها ............... 148
4-7-2- راسته ها ......................... 149
4-7-3- حمام ها .......................... 151
4-7-4- اماکن مذهبی ...................... 152
4-7-5- کاروانسراها ...................... 160
4-8- بررسی جغرافیایی خصوصیات معماری و مصالح ساختمانی بکار رفته در بازار ........................................ 164
4-8-1- وضعیت معماری و مصالح بکار رفته ... 165
4-8-2- وضعیت سقف و پشت بام دکانها ....... 166
4-8-3- وضعیت کف بازار.................... 167
4-8-4- وضعیت شیب بازار .................. 168
4-9- کاربری و نوع واحدهای تجاری بازار ........ 168
4-10- نحوه مالکیت واحدهای تجاری بازار ........ 170
4-11- تاسیسات و تجهیزات بازار ................ 171
4-11-1- آب .............................. 171
4-11-2- برق ............................. 173
4-11-3- گاز ............................. 173
4-11-4- تلفن ............................ 173
4-11-5- سیستم دفع فاضلاب ................. 174
4-11-6- انشعابات آتش نشانی .............. 174
4-11-7- سرویس های بهداشتی عمومی ......... 175
4-11-8- وسایل سرمایشی و گرمایشی ......... 175
4-11-9- امکانات رفاهی ................... 175
4-12- آسیب شناسی و بررسی مشکلات بازار خوی و راهکارهای دفع آن 176
4-12-1- مشکلات کالبدی بازار خوی .......... 176
4-12-1-1- رطوبت و ترک ................... 176
4-12-1-2- سقفها ......................... 176
4-12-1-3- کف سازی ....................... 177
4-12-1-4- مشکلات تاسیساتی ................ 177
4-12-1-5- مسائل و مشکلات ترافیکی ......... 178
4-12-2- مشکلات حرکتی بازار خوی ........... 178
4-12-2-1 عدم باراندازهای مناسب در اطراف بازار. 179
4-12-3- مشکلات اقتصادی بازار خوی ......... 179
4-12-4- مشکلات اجتماعی بازار خوی......... 181
4-12-5- مشکلات بصری بازار خوی ........... 182
4-12-6- مطالعات رفع مشکلات و آسیب ها .... 182
4-13- نقش ها و عملکردهای بازار خوی ........... 184
4-13-1- نقش و عملکرد تجاری – اقتصادی بازار خوی 184
4-13-2- نقش و عملکرد اجتماعی – سیاسی بازار خوی 185
4-13-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار خوی 186
4-13-4- نقش و عملکرد کالبد ارتباطی بازار خوی 187
4-14- نتایج پرسشنامه ها ...................... 188
فصل پنجم : پاسخ به فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1- پاسخ فرضیات ............................. 210
5-1-1 - فرضیه اول ........................... 201
نتیجه ........................................ 210
5-1-2- فرضیه دوم ............................. 210
نتیجه ........................................ 112
5-2- نتیجه گیری............................... 213
5-3- پیشنهادات ............................... 215
منابع و مآخذ ................................. 220
منابع خارجی................................... 224
عکس ها........................................ 225
ضمائم
پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری -بررسی نقش و عملکرد بازار خوی