1-1 مقدمه
کودکی که به دنیا می آید عالیترین و کاملترین امکانات رشد را دارا است. او در بهترین حالت خود آفریده می شود. وی آمادگی و ظرفیت آن را دارد که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و به برترین کمالات دست یابد.کافی است که عادی به دنیا بیایید و خانواده و محیطی مناسب در اختیارش باشد تا بالیده شود و جایگاه ارجمند خویش را در این جهان بیابد.اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دستیابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد.محدودیت های محیط زندگی گروهی چنان زیاد است که بقای آن را با مشکل مواجه می کند. امروزه این حقیقت انکارناپذیر به اثبات رسیده است که کودکان در سنین پایین فقط به توجه و مراقبت جسمانی نیاز ندارند، بلکه این توجه باید همه ابعاد وجودی آنها شامل رشد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و هوشی را دربر گیرد. این ابعاد عوامل تعیین کننده و اساسی یک انسان هستند که از دوران کودکی پایه‌گذاری شده و شکل می‌گیرند. متاسفانه برخی از ما به درستی نمی دانیم که هر گاه فرزندانمان از امکانات رشد وپرورش صحیح برخوردار باشند چه زندگی خوب و متعالی در انتظارشان است و غالبا غافل از آنیم که سعادت و کمال کودکامان در گرو شد یافتگی ودانایی و توانایی ما بزرگسالان است.بسیاری از ما هنوز هم چنین تصور نادرستی در ذهن داریم که گویا کودکان وقتی به دنیا می آیند از همان ابتدا برخی خوب و برخی بدند، بعضی شرور و بعضی نجیبند،گروهی خوش اقبال وگروهی بد بختند.ما غالبا فرزندان خود را به دلیل خطاها و اختلالها و ناسزگاری ها محکوم می کنیم یا به باد ناسزا و تنبیه می گیریم و فراموش می کنیم که به جای آن باید خطاها و ندانم کاری های خودمان را، دلیل بروز مشکلات آنان بدانیم.
امروزه بسیاری از مادران و پدران از شیطنت بسیار زیاد کودکانشان شکایت دارند. آنها اظهار می‌دارند که فرزندشان مرتب در حال حرکت و فعالیت است و نوعی حالت بی قراری و ناآرامی در او مشاهده می کنند. برخی از این والدین از فقدان تمرکز حواس و ضعف درسی کودک نیز صحبت می‌کنند. آنها علت این فعالیت بیش از اندازه را نمی دانند و مرتب فرزندشان را مورد سرزنش قرار می‌دهند. این کودکان بعضاً مورد انتقاد و تنبیه بسیار زیاد قرار می گیرند. عده‌ای از پدر و مادرها کنترل خود را از دست می دهند و این کودکان را به شدت کتک می زنند. آگاهیم که کودکان به فعالیت و جنب و جوش احتیاج دارند، اما میزان جنب و جوش طبیعی چقدر است؟ از چه نقطه ای به بعد می‌گوییم که کودک دچار اختلال است؟ آیا به راستی این کودک بیش از کودکان دیگر جنب و جوش دارند؟ اینها پرسش هایی هستند که به آنها پاسخ خواهیم داد. کاپلان[1](1995)در پژوهشی به این نتیجه رسید که اختلال نارسایی توجه یکی از متداول ترین اختلال های دوران کودکی است که میزان مراجعه به مراکز درمان، از تمامی اختلال های دیگر بیشتر است. و به همین دلیل همواره مورد توجه تخصصین روانپزشکی، روانشناسان و کارشناسان تربیتی بوده و3 تا 5 درصد کودکان مراجعه کننده به مراکز روانشناسی مبتلا به اختلال توجه بودند. در نمونه های بالینی این نسبت 9 به 1 و در بررسی های همه‌گیر شناسی 4 به 1 بوده است. کانت ول[2]) 1996) مشاهد کرد وجه مشخصه این کودکان، بی توجهی، در اغلب موارد در تمام کردن کار های که شروع کرده اند با شکست وناکامی مواجه می شوند،غالبا به موضوع مورد نظر گوش نمی دهند، به آسانی دچار آشفتگی و حواس پرتی می شوندودر انجام فعالیت‌های که مربوط به بازی بوده، بامشکل روبه رو می شوند.
ویژگیهای رفتاری کودک در دو موقعیت خانه و مدرسه یکی از عمده ترین شاخص های تعیین اختلال توجه می باشد. سابقه تحصیلی و گزارش معلمین ما را در تعیین مشکلات یادگیری و رفتاری کودکان در مدرسه که عمدتا ناشی از مسائل نگرشی یا تکاملی است، کمک و یاری می رساند.
مشکلات تحصیلی کودک دارای اختلال توجه، هم در زمینه رفتاری و هم در حیطه یادگیری عموما شایع است، لذا واکنش های نامطلوب کارکنان مدرسه را نسبت به رفتار های خاص کودکان بی توجه بر می انگیزد.این مساله برای کودکان احساس شکست در مدرسه را به وجود می آورد، همین امر می تواند منجر به رفتار برون ریزی ضد اجتماعی و خود تنبیهی در کودک شود.در خانه مشکلات رفتاری کودک تقویت و به واکنش‌های منفی والدین کمک می کند و لذا سهم والدین را در پیدایش احساس بی کفایتی و تقویت رفتارهای منفی کودک می توان دریافت.
بنابراین می توان دریافت که دیدگاه و نگرش این دو منبع (خانه و مدرسه) تا چه حد در شناسایی و نیز تخفیف مشکلات کودکان موثرخواهد بود.کودکان به هنجار به علت رفتارهای مناسب و موفقیت‌های تحصیلی و اجتماعی شان زمینه های زیادی برای تشویق دارند ولی کودکان مبتلا به اختلال بی توجه کمتر به موفقیت دست می یابد.وظیفه تعلیم و تربیت این است که کودکان دارای اختلال های رفتاری را تحت مراقبت های ویژه قرار دهد و مسیر رشد آنان را هموار سازند.از این رو انجام پژوهش حاضر می تواند به منزله تلاش مبتنی در چهار چوب نظام بهداشتی جهت برنامه ریزی دقیق ارائه خدمات بهداشتی روانی کودکان باشد. بنابراین سعی برای شناسایی کودکان و تدارکات برنامه های آموزشی و تخصصی مبنی بر کاهش نشانه های این اختلال در کودکان، بسیاری از مشکلات را حل نموده و امیدی بر دل والدین آن ها برای چشم انداز روشن تر فرزندانشان می باشد.
1-2 بیان مسئله
اختلال کمبود توجه به عنوان یک مساله برای روانپزشکان، روانشناسان، والدین ومعلمان مطرح گردیده است، زیرا وی‍‍ژگی های رفتاری کودکان مبتلا، از قبیل رفتارهای غیرمهارتی دررفتار حرکتی، نارسایی توجه، ناتوانی یادگیری، پرخاشگری، مشکلات تحصیلی، بر انگیختگی و بی قراری حرکتی، معضل اساسی برای والدین،همسالان ومتولیان آموزشگاهی به شمار می‌آید و به فرایند تحول استعداد‌های ذهنی و مهارت‌های اجتماعی-عاطفی خود کودک نیزآسیب جدی وارد می‌کند.و تاثیر عمیقی بر زندگی هزاران‌کودک‌و خانواده آنها می‌گذارد. اساس تشخیص اختلال توجه وجود مجموعه ای از رفتارهایی است که با بی توجهی، حواس پرتی و پر تحرکی خود را نشان می دهد. شدت این رفتارها در کودکان مبتلا به حدی است که توانای آن ها در کارکرد های اجتماعی و تحصیلی به مخاطره می اندازد، بی‌قراری و ناآرامی و ناتوانی یادگیری هم معمولا با این اختلال همراه است. برخی از کودکان ممکن است رفتار پرخاشگرانه ای یا تعارض جویانه هم نشان دهند. اختلال توجه(ADD)[3] معمولا برای معلمان آشکار است، این بی توجهی به صورت عدم اتمام کار پس از شروع آن، نفهمیدن دستورات، و ارتکاب اشتباهات بروز می کند. این کودکان معمولا بدون تفکر عمل می کنند وبه سرعت ازفعالیتی به فعالیت دیگر روی می آورند وغالبا رفتار درست رادر زمان نادرست نشان می دهند.مثلا در کلاس درس بدون داشتن پاسخ درست با صدای بلند پاسخ می‌دهند.آنها بیشتر با همسالان خود دچار مشکل می‌شوند. هر چند پر تحرکی قابل توجه ترین علامت ADDاست، ولی همیشه دیده نمی شود.اغلب کودکان دچار ADDهمراه با پر تحرکی که به نام اختلال بیش فعالی(ADHD)[4] نامیده می شود، دیده شده‌اند. این اختلال در5%کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع‌تر از دختران است وبیشتر در پسر اول خانواده دیده می شود و معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کاپلان (1995).
[1] .Kaplan
[2] .Cantwell
[3]- Attention deficit disorder
[4]- Attention deficit hyperactivity disorder
تأثیر بازیهای پرورشی منتخب توپی و غیرتوپی بر اختلال توجه دانش آموزان پسر کلاسهای چهارم و پنجم ناحیه 1 استان مرکزی -- دو فصل اول 71 ص