بیشتر مطالب که در نهج البلاغه آمده است در دوران ریاست مداری آن حضرت صادر شده است. نه تنها سخنان و مطالب آن حضرت در دوران خانه نشینی و تحت نظر بودن (25 سال) ثبت نشده و از آن ها در نهج البلاغه اثری نیست بلکه مطالبی را هم که با موافقت خلفا بیان می داشت، ثبت، و ضبط نشده بلکه تمام مطالب آن حضرت هم در دوران ریاستش جمع آوری نشده است. به همین جهت قرن ها گذشت ، روزگار سپری شد پدران درگذشتند و پسران را به جای خود قرار دادند.تا زمان بعثت رسول خدا رسید. و خدا آن حضرت را به جای وفای به عهد و تکمیل نبوت خود که با پیامبران عهد بسته بود و توصیفش را بر آن بیان کرده بود و از هر لحاظ شایسته بود انتخاب کرد. در آن روز ملت های روی زمین با هم مخالف و دارای هوس های متفاوت و عقاید متعددی بودند: دسته ای خدا را با خلق و خو شبیه می دانستند و دسته ای دیگر عقیده ای به خدا نداشته اند و دسته ی سوم دیگری را عبادت می کردند. در چنین شرایطی خدا مردم را به وسیله ی محمد (ص) از راه نادرست نجات داد و به وسیله ی شخصیت آن حضرت ملت را از نادانی رها کرد.
(نهج البلاغه) اندیشه امام على علیه السلام
این مجموعه نفیس و زیبا به نام«نهج البلاغه»که اکنون در دست ماست و روزگار از کهنه کردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افکار و اندیشههاى نوتر و روشنتر مرتبا به ارزش آن افزوده است، منتخبى از«خطابهها»و«دعاها»و«وصایا»و«نامهها»و«جملههاى کوتاه»مولاى متقیان على علیه السلام است که به وسیله سید شریف بزرگوار«رضى»(رضوان الله علیه)در حدود هزار سال پیش گردآورى شده است.
آنچه تردید ناپذیر است این است که على علیه السلام چون مرد سخن بوده است،خطابههاى فراوان انشاء کرده،و همچنین به تناسبهاى مختلف جملههاى حکیمانه کوتاه فراوان از او شنیده شده است، همچنانکه نامههاى فراوان مخصوصا در زمان خلافت نوشته است،و مردم مسلمان علاقه و نایتخاصى به حفظ و ضبط آنها داشتهاند.
مسعودى که تقریبا صد سال پیش از سید رضى مىزیسته است(اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجرى)در جلد دوم مروج الذهب تحت عنوان«فى ذکر لمع من کلامه و اخباره و زهده»مىگوید:«آنچه مردم از خطابههاى على در مقامات مختلف حفظ کردهاند (1) بالغ بر چهار صد و هشتاد و اندى مىشود. على علیه السلام آن خطابهها را بالبدیهه و بدون یادداشت و پیشنویس انشاء مىکرد،و مردم،هم الفاظ آن را مىگرفتند و هم عملا از آن بهرهمند مىشدند.»
گواهى دانشمند خبیر و متتبعى مانند مسعودى مىرساند که خطابههاى على چقدر فراوان بوده است.در نهج البلاغه تنها239 قسمتبه نام خطبه نقل شده است،در صورتى که مسعودى چهار صد و هشتاد و اندى آمار مىدهد و بعلاوه اهتمام و شیفتگى طبقات مختلف را بر حفظ و ضبط سخنان مولى مىرساند.
سید رضى و نهج البلاغه
سید رضى شخصا شیفته سخنان على علیه السلام بوده است.او مردى ادیب و شاعر و سخنشناس بود. ثعالبى که معاصر وى بوده دربارهاش گفته است:
«او امروز شگفتترین مردم عصر و شریفترین سادات عراق است و گذشته از اصالت نسب و حسب،به ادب روشن و فضل کامل آراسته شده است...او از همه شعراى آل ابیطالب برتر استبا اینکه آل ابیطالب شاعر برجسته فراوان دارند.اگر بگویم در همه قریش شاعرى به این پایه نرسیده است،دور از صواب نگفتهام.» (2)
سید رضى به خاطر همین شیفتگى که به ادب عموما و به کلمات على علیه السلام خصوصا داشته است، بیشتر از زاویه فصاحت و بلاغت و ادب به سخنان مولى مىنگریسته است،و به همین جهت در انتخاب آنها این خصوصیت را در نظر گرفته است،یعنى آن قسمتها بیشتر نظرش را جلب مىکرده است که از جنبه بلاغتبرجستگى خاص داشته است،و از این رو نام مجموعه منتخب خویش را«نهج البلاغه»نهاده است،و به همین جهت نیز اهمیتى به ذکر مآخذ و مدارک نداده است،فقط در موارد معدودى به تناسب خاصى نام کتابى را مىبرد که آن خطبه یا نامه در آنجا آمده است.
در یک مجموعه تاریخى و یا حدیثى،در درجه اول باید سند و مدرک مشخص باشد و گرنه اعتبار ندارد، ولى ارزش یک اثر ادبى در لطف و زیبایى و حلاوت و شیوایى آن است.در عین حال نمىتوان گفت که سید رضى از ارزش تاریخى و سایر ارزشهاى این اثر شریف غافل و تنها متوجه ارزش ادبى آن بوده است.
خوشبختانه در عهدها و عصرهاى متاخرتر افراد دیگرى در پى گردآورى اسناد و مدارک نهج البلاغه بر آمدهاند و شاید از همه مشروحتر و جامعتر کتابى استبه نام«نهج السعادة فى مستدرک نهج البلاغه»که در حال حاضر به وسیله یکى از فضلاى متتبع و ارزشمند شیعه عراق به نام محمد باقر محمودى در حال تکوین است.در این کتاب ذى قیمت مجموعه سخنان على علیه السلام اعم از خطب، اوامر،کتب و رسائل،وصایا،ادعیه،کلمات قصار جمع آورى شده است.این کتاب شامل نهج البلاغه فعلى و قسمتهاى علاوهاى است که سید رضى آنها را انتخاب نکرده و یا در اختیارش نبوده است،و ظاهرا جز قسمتى از کلمات قصار،مدارک و مآخذ همه به دست آمده است.تاکنون چهار جلد از این کتاب چاپ و منتشر شده است.
این نکته نیز ناگفته نماند که کار گردآورى مجموعهاى از سخنان على علیه السلام منحصر به سید رضى نبوده است،افراد دیگرى نیز کتابهاى با نامهاى مختلف در این زمینه تالیف کردهاند.معروفترین آنها غرر و درر آمدى است که محقق جمال الدین خوانسارى آن را به فارسى شرح کرده است و اخیرا به همت فاضل متتبع عالیقدر آقاى میر جلال الدین محدث ارموى،از طرف دانشگاه تهران چاپ شده است.على الجندى رئیس دانشکده علوم در دانشگاه قاهره در مقدمهاى که بر کتاب على بن ابیطالب، شعره و حکمه نوشته است،چند کتاب و نسخه از این مجموعهها نام مىبرد که برخى از آنها به صورت خطى مانده است و هنوز چاپ نشده است،از این قرار:
1.دستور معالم الحکم،از قضاعى صاحب الخطط.
2.نثر اللئالى.این کتاب به وسیله یک مستشرق روسى در یک جلد ضخیم ترجمه و منتشر شده است.3. حکم سیدنا على علیه السلام،نسخه خطى در دار الکتب المصریة.
دو امتیاز
کلمات امیر المؤمنین علیه السلام از قدیمترین ایام با دو امتیاز همراه بوده است و با این دو امتیاز شناخته مىشده است:یکى فصاحت و بلاغت،و دیگر چند جانبه بودن و به اصطلاح امروز چند بعدى بودن.هر یک از این دو امتیاز به تنهایى کافى است که به کلمات على علیه السلام ارزش فراوان بدهد ولى توام شدن ایندو با یکدیگر،یعنى اینکه سخنى در مسیرها و میدانهاى مختلف و احیانا متضاد رفته و در عین حال کمال فصاحت و بلاغتخود را در همه آنها حفظ کرده باشد،سخن على علیه السلام را قریب به حد اعجاز قرار داده است و به همین جهتسخن على در حد وسط کلام مخلوق و کلام خالق قرار گرفته است و در بارهاش گفتهاند:«فوق کلام المخلوق و دون کلام الخالق».
زیبایى
این امتیاز نهج البلاغه براى فردى که سخنشناس باشد و زیبایى سخن را درک کند،نیاز به توضیح و توصیف ندارد.اساس زیبایى درک کردنى است نه وصف کردنى.نهج البلاغه پس از نزدیک چهارده قرن براى شنونده امروز همان لطف و حلاوت و گیرندگى و جذابیت را دارد که براى مردم آن روز داشته است.ما نمىخواهیم در مقام اثبات این مطلب بر آییم،به تناسب بحث،گفتگویى در باره تاثیر و نفوذ سخن على در دلها و در بر انگیختن اعجابها-که از زمان خود آن حضرت تا امروز با اینهمه تحولات و تغییراتى که در فکرها و ذوقها پیدا شده،ادامه دارد-انجام مىدهیم و از زمان خود آن حضرت آغاز مىکنیم.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 38 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله پیامبر در نهج البلاغه