بررسی سوابق قالیبافی در خراسان :
با مراجعه به منابع و کتب موجود در خصوص تاریخ قالیبافی کمتر جایی را می توان یافت که در آن از قدمت قالیبافی در مشرق ایران به ویژه نواحی شمال شرق ذکری به میان آمده باشد.به عبارت ساده تر نه تنها از قالیهای قدیمی که در این منطقه بافته شد کمتر باقیمانده ، بلکه در منابع موثق که عموماً توسط سیاحان و مورخان ضبط گردیده اغلب به طور پراکنده به آن پرداخته شده است . مناطق شرق ایران که در اینجا مورد نظر است دو ایالت بزرگ ایران قدیم هستند که سابقاً به نامهای ایالتهای قوهستان و خراسان بزرگ در شمال شرق و مشرق ایران معروف بوده اند . در میان کتب و منابع قدیمی کتاب احسن التقاسیم از جمله مواردی است که به طور مشهود بر وجود قالیبافی در خراسان و قوهستان اهتمام می ورزد . مقدسی در این کتاب می نویسد :
« از قوهستان پوشاکهایی مانند نیشابوری سفید و فرش و جانماز و از غرج شار ، زر و لباده و فرشهای نیکو و جامه دان و مانند آن صادر می شود . از بخارا پارچه های نرم و جانماز و رختخواب مسافرخانه و فرش و همچنین از خوارزم سمور ، سنجاب ، عناب و فرش و لحاف و دیباج پیشکش و مقنعه ی ابریشمی و ... صادر می شود . از توران پانیذخیزد که از « ماسکان » بهتر است . در دیگر شهر ها فرش و مانندش می بافند . چنانچه در قوهستان خراسان بافته می شود . »
در میان مناطق قدیم قالیبافی خراسان علاوه بر خوارزم و بخارا شهر هرات نیز آشکارا در عرضه قالیهای خوب و نفیس در طول دورانهای متعدد فعالیت داشته و این چیزی است که سیسیل ادواردز صراحتاً در کتاب خود آن را انکار کرده و می نویسد :
« به نظر من اگر در قرن شانزدهم وادوار بعد از آن قالیهای نفیس در هرات تهیه شده باشد باید در قالیهایی که از آن دوره به بعد در افغانستان بافته شده آثاری از استادی و مهارت مشاهده شود . احتمال دارد که ساکنان متمکّن هرات مرکز ایالت خراسان ، و غنی ترین و مهمترین شهر این خطه برای خانه های خود احتیاج به قالی داشته اند و بازرگانان شهر تعدادی قالی به بخشهای بافندگی مغرب راه یافته باشند و آنجا به قالیهای هرات شهرت یافته اند . بدیهی است نه از آن جهت که در شهر هرات بافته شده بلکه از این رو که این فرشها از هرات به دست آنها رسیده است . »
اما با توجه به قراین و برخی اسناد موجود و تصاویر باقی مانده از نقاشی های قرون 8 و 9 هجری می توان بر صحت این امر تردید کامل روا داشت . این تصاویر و اسناد مربوط به دوره ی حکومت سلسله ی تیموریان است که اهتمام آنها به ویژه شاهرخ و پسرش و همچنین سلطان حسین بایقرا به هنر ، باعث شکوفایی بسیاری از رشته های هنری ایران در آن خطه گردید. تیمور لنگ در سال 782 هجری شروع به تسخیر ایران نمود و مانند فتنه مغول ، فتح تیمور با خرابی و ویرانی بسیار همراه بود . ولی هنرمندان و صنعتگران شهرهای تسخیر شده به سمرقند پایتخت تیمور برده شدند و بسیاری از صنایع در آنجا تشویق و ترغیب شد . در دوره ی تیموریان مخصوصا شاهرخ پسر چهارم تیمور که پس از او به سلطنت رسید ، مینیاتورسازی به منتها درجه ی ترقی رسید . بسیاری از مینیاتورهای بر جای مانده از این دوران و حتی پس از آن علاوه بر ارزشهای هنری ، بیانگر اوضاع و احوال اجتماعی و هنری زمان خود می باشند . در بسیاری از این تصاویر انواع قالیها با نقوش متعدد اعم از هندسی و حتی نقوش لچک و ترنج های امروزی و اسلیمی های زیبا دیده می شود که بدون شک زیبایی آنها حاصل دست نقاشانی چیره دست همچون بهزاد و شاگردان او بوده و بیانگر وجود این نوع از هنر بافندگی و پیشرفت آن بوده است.توجه به ریزه کاری و جزئیات از خصایص مهم مینیاتورهای سبک تیموری است .
این توجه به جزئیات اشیاء مانند قالی ، کف اتاق ، لباس و تزئینات معماری ، نقاشی های هرات را در میان بزرگترین مینیاتورهای ایران قرار می دهد .شاهرخ در واقع با انتخاب هرات بعنوان پایتخت ایران بنیانگزار اولین مکتب هنری ایران یعنی مکتب هرات گردید . شاهرخ خود شاعر و صنعتگر بود و پسرش بایسنقرنیز بیش از پدر مشوق و حامی علم و ادب و صنعت گردید و کتابخانه بزرگی در هرات تأسیس نمود و در آنجا چهل تن از بزرگترین نقاشان و خوشنویسان و صحافان را جمع کرد و به دست آنان عصر بزرگ طلایی مینیاتورسازی ایران ظهور کرد . شاهرخ در سال 850 هجری قمری وفات یافت و پسرش بایسنقر که حامی و مشوق صنعت و ادب بود قبل از پدر زندگانی را بدرود گفته بود . پس از شاهرخ ، سلطان حسین بایقرا به تخت سلطنت نشست و 37 سال در هرات سلطنت کرد و در سال 911 هجری قمری بدرود حیات گفت . او و وزیر معروفش میر علی شیر ، شاعر نامی ، مشوق و حامی صنعت بودند و در زمان آنان بسیاری از هنرمندان زبده از هر صنعت و هنری در هرات گرد آورده شدند . از جمله اسناد مهم تاریخی که مبین توجه سلاطین تیموری به انواع مختلف هنر می باشد ، سندی است که توسط جعفر تبریزی ، خوشنویس معروف دوره تیموری و رئیس کتابخانه بایسنقر ، جهت گزارش فعالیتهای هنری تهیه شده است و حافظ اَبرو آنرا به دست می دهد . برخی از موارد ذکر شده در این گزارش چنین است :
شامل 43 صفحه Word
دانلود تحقیق بررسی سوابق قالیبافی در خراسان
