عدل چیست؟
اولین مسأ له ای که باید روشن شود این است که عدل چیست؟ظلم چیست؟ تا مفهوم اصلی و دقیق عدل روشن نشود هر کوششی بیهوده است و از اشتباهات مصون نخواهیم ماند. مجموعاً چهار معنی و چهار مورد استعمال برای این کلمه هست:
الف) موزون بودن: اگر مجموعه ای را در نظر بگیریم که در آن اجزاء و ابعاض مختلفی به کار رفته است و هدف خاصی از آن منظور است، باید شرایط معنی در آن حیث مقدار لازم هر جزء و از لحاظ کیفیت ارتباط اجزاء با یکدیگر رعایت شود، و تنها در این صورت است که آن مجموعه می تواند باقی بماند و اثر مطلوب خود را بدهد و نقش منظور را ایفا نماید. مثلاً یک اجتماع اگر بخواهد باقی و برقرار بماند باید متعادل باشد، یعنی هر چیزی در آن به قدر لازم ( نه به قدر مساوی ) وجود داشته باشد، یک اجتماع متعادل به کارهای فراوان: اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قضایی، تربیتی، احتیاج دارد و به این کارها باید میان افراد گماشته شوند. ازجهت تعادل اجتماعی آن چه ضروری است این است که میزان احتیاجات درنظرگرفته شود،ومتناسب با آن احتیاجات بودجه ونیرومصرف گردد.اینجاست که پای((مصلحت))به میان میآید،یعنی مصلحت کل مصلحتی که درآن بقاء ودوام((کل))وهدفهائی که ازکل منظوراست درنظرگرفته می شود.ازاین نظر،((جزء))فقط وسیله است،حسابی مستقل وبرای خودندارد.جهان موزون ومتعادل است، اگرموزون ومتعادل نبود برپانبود،نظم وحساب وجریان معین ومشخصی نبود،درقرآن کریم آمده است.((والسَّماءَرفَعَها ووَضَعَ المیزانَ))همان طور که مفسران گفته اند مقصود این است که درساختمان جهان رعایت تعادل شده است،درهرچیزازهرماده ای به قدرلازم استفاده شده است،فاصله ها اندازه گیری شده است،در حدیث نبوی آمده است:
ِبا لعَدلِ قامَتُ السَّمواتُ و الاَ رْضُ:1- همانا آسمان و زمین به موجب عدل بر پاست. نقطة مقابل عدل، به این معنی، بی تناسبی است، نه ظلم، لهذاعدل به این معنی از موضوع بحث ما خارج است.
عدل به این معنا تناسب و توازن از شئوون حکیم بودن و علیم بودن خداوند است ، خداوند علیم وحکیم به مقتضای علم شامل و حکمت عام خود میداند که برای ساختمان هرچیزی از هر چیزی چه اندازه لازم و ضروری و همان اندازه در آن قرار می دهد.
ب) معنی دوم عدل، تساوی و نفی هر گونه تبعیض است. گاهی که می گویند فلانی عادل است، منظور این است که هیچگونه تفاوتی میان افراد قائل نمی شود.
بنابراین عدل یعنی مساوات .
معنی حقیقی عدالت اجتماعی بشری، یعنی عدالتی که در قانون بشری باید رعایت شود و افراد بشر باید آن را محترم بشمارند همین معنی است.
مولوی در اشعار معروف خود می گوید:
عدل چه بود؟ وضع اندر موضوعش ظلم چه بود؟ وضع در نا موضوعش
عدل چه بود؟ آب ده اشجار را ظلم چه بود؟ آب دادن خار را
موضوع رخ، شه نهی، ویرانی است موضوع شه؟ پیل هم نادانی است*
این معنی از عدل و ظلم، به حکم اینکه از یک طرف، بر اساس اصل اولویتها است و از طرف دیگر از یک خصوصیت ذاتی بشر ناشی می شود که ناچار است یک سلسله اندیشه های اعتباری استخدام نماید و « باید » ها و « نباید » ها بسازد و « حسن و قبح» انتزاع کند، از مختصات بشری است و در ساخت کبریائی راه ندارد. زیرا او مالک علی الاطلاق است و هیچ موجودی،نسبت به هیچ چیزی در مقایسه با او اولویت ندارد . او همچنان که مالک علی الاطلاق است « اولی » علی الاطلاق است. او در هر چه هر گونه تصرف کند در چیزی تصرف کرده که به تمام هستی به او تعلق دارد و ملک طلق او است. از این رو ظلم به این معنی، یعنی به معنی تجاوزبه اولویت دیگری وتصرف درحق دیگری وپاگذاشتن درحریم دیگری در باره او محال است، و از آن جهت محال است که مورد و مصداق نمی تواند پیدا کند. از نظر حکما الهی ، صفت عدل آنچنان که لایق ذات پروردگار است و به عنوان یک صفت کمال برای ذات احدیث اثبات می شود به این معنی است و صفت ظلم که نقص است و از او سلب می گردد نیز به همین معنی است که اشاره شد.
ایراد و اشکالها
اکنون ببینیم پرسشهایی که در این زمینه مطرح می شود مجموعاً چه پرسش هایی است؟
اولین پرسشی که در این زمینه هست این است که چرا در جهان تبعیض و تفاوت وجود دارد؟
چرادیگری سفید است و دیگری سیاه ، یکی زشت است و دیگری زیبا، یکی سالم است و دیگری علیل، بلکه چرا یکی انسان است و دیگری گوسفند یا کرم خاکی؟ یکی جماد است و دیگری نبات؟ یکی شیطان است ودیگری فرشته؟ چرا همه مانند هم نیستند؟ چرا همه سفید و یا همه سیاه نیستند؟ چرا همه زیبا و یا همه زشت نیستند؟ و اگر بنا است تفاوتی در کار باشد چرا آنکه سفید است سیاه نشده؟ و آنکه سیاه است سفید نشده؟ چرا آنکه زشت است زیبا نشده و آنکه زیبا است زشت نشده؟
پرسش دیگر در مورد فناها ونیستیها است. چرا اشیاء موجود می شوند و سپس معدوم می گردند؟ چرا مرگ مقرر شده است؟ چرا انسان به دنیا می آید و پس از آنکه لذت حیات را چشید و آرزوی جاوید ماندن در او زنده شد به دیار نیستی فرستاده می شود ؟
رابطة این پرسش با مسئلة عدل و ظلم از این راه است که گفته می شود عدم محض به از وجود ناقص است، هر چیزی و هر کسی تاموجود نشده حقی ندارد، اما همین که موجود شد حق بقاء پیدا می کند. اگر اشیاء اصلاً به وجود نمی آمدند در آسایش و سعادت بیشتری بودند از این که آورده و سپس با ناکامی برده شوند. پس چنین آوردنی ظلم است.
شامل 151 صفحه Word
دانلود تحقیق عدل و عدالت
