مناسب برای دانشجویان و محققین رشته حقوق فقه الهیات و معارف اسلامی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ........................................................................................................................ 1
مقدمه ........................................................................................................................ 2
فصل اول : کلیات تحقیق.................................................................................................... 4
1-1 بیان مسئله : ........................................................................................................... 5
1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق : ................................................................................... 7
1-3 اهداف تحقیق: ........................................................................................................ 8
1-3-1 هدف کلی : ....................................................................................................... 8
1-3-2 اهداف جزئی : ................................................................................................... 8
1-4 سؤالات تحقیق: .......................................................................................................8
1-4-1 فرضیه‌های تحقیق : .............................................................................................. 8
1-5 روش اجرا : ..........................................................................................................9
1-5-1 نوع روش تحقیق : ................................................................................................9
1-5-1-1 روش گردآوری اطلاعات : ...................................................................................9
1-5-1-2 روش‌ها و ابزار تجزیه‌وتحلیل داده‌ها : ...................................................................... 10
1-6 پیشینه تحقیق : ....................................................................................................... 10
1-7 کفر : ................................................................................................................ 12
1-7-1 معنای لغوی : ....................................................................................................13
1-7-2 انکار اصول دین : ..............................................................................................14
1-7-3 معنای اصطلاحی : ............................................................................................. 15
1-7-4 تقابل مفهوم « کفر» با دو مفهوم « ایمان » و « اسلام »: ...................................................16
1-8 ایمان: ................................................................................................................ 16
1-8-1 اسلام : ........................................................................................................... 27
1-8-2 ایمان تصدیقی : ...................................................................................................32
1-8-3 ایمان به خدا: ..................................................................................................... 33
1-8-4 ایمان به لقاءالله و آخرت : ....................................................................................... 34
1-8-5 کمترین حد تصدیق و معرفت برای ایمان : .................................................................... 37
1-9 نقش ولایت در زندگی : ............................................................................................ 38
1-9-1 خروج از ظلمات به نور : .......................................................................................38
1-9-2 رهایی از نوع محرومیت : ..................................................................................... 38
1-9-3 قرار گرفتن در زنجیره و شبکه اولیای الهی: ................................................................. 39
1-9-4 برخورداری از حمایت و نصر : .............................................................................. 39
1-9-5 پیوستن به شبکه ولایت : .........................................................................................40
1-10 نسبت کفر و ایمان : .............................................................................................. 40
1-10-1 نسبت ذکر و ایمان : .......................................................................................... 42
1-10-2 استقرار ایمان در گرایش‌ها : ................................................................................ 43
1-10-3 استقرار ایمان در رفتارها : .................................................................................. 44
1-10-4 استقرار ایمان در موضع‌گیری‌ها : .......................................................................... 45
1-10-5 استقرار ایمان در روابط با مؤمنین : .........................................................................45
1-10-6 استقرار ایمان در دین‌داری و طلب روزی : ................................................................45
1-10-7 استقرار ایمان در ابتلائات : ................................................................................. 47
فصل دوم : اقسام کفر از منظر مذاهب خمسه ........................................................................ 50
2-1 معنای قرآنی کفر : ............................................................................................... 51
2-2 اقسام کفر از منظر متکلمان : ................................................................................... 56
2-2-1 کفر انکار : .....................................................................................................56
2-2-2 کفر جحود : .................................................................................................... 56
2-2-3 کفر عناد : ...................................................................................................... 56
2-2-4 کفر نفاق : ...................................................................................................... 57
2-3 اقسام کفر در کلام امام صادق (علیه‌السلام) : ....................................................................57
2-3-1 کفر جحود : ......................................................................................................57
2-3-2 انکار ربوبیت : ................................................................................................. 57
2-3-3 انکار همراه شناخت : ........................................................................................... 57
2-3-4 کفر عصیان : ................................................................................................... 58
2-3-5 کفر برائت : .....................................................................................................58
2-3-6 کفر نعمت : ....................................................................................................58
2-3-7 کفر مطلق : ....................................................................................................58
2-4 شرک : ............................................................................................................58
2-4-1 فجور : ........................................................................................................ 60
2-4-2 ظلم : ......................................................................................................... 61
2-4-3 اعتداء : ........................................................................................................64
2-4-4 کافر : ........................................................................................................ 66
2-5 اقسام کافران : ...................................................................................................67
2-6 احکام کافر : ..................................................................................................... 67
2-7 وجوه کفر : ....................................................................................................... 68
2-7-1 کفر، برتری‌جویی است : .......................................................................................69
2-7-2 کفران نعمت : ...................................................................................................69
2-7-3 التزام همه‌جانبه : ...............................................................................................70
2-7-4 برائت از کفر : ................................................................................................71
2-7- 5 کفر یعنی پوشانیدن : .......................................................................................... 74
فصل سوم : شرایط و احکام کفر : ................................................................................... 79
3-1 کفر و کافر از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت: ................................................................ 80
3-1-1 دیدگاه اهل سنت : .............................................................................................. 82
3-1-1-1 کفر در فقه حنفی: ........................................................................................... 90
3-1-1-2 آثار مکتوب فقهی درباره الفاظ کفر : ......................................................................... 91
3-1-2 کفریات در زبان فارسی: ..........................................................................................92
3-1-3 معیارهای تکفیر: ....................................................................................................93
3-2 مباحث مربوط به تکفیر در سال‌های اخیر : ........................................................................94
3-2-1 عبارات کفرآمیز فارسی: .......................................................................................... 96
3-2-2 طبقه‌بندی کفریات زبانی : ..........................................................................................96
3-2-3 اتهام تکفیر به شیعه : ............................................................................................... 97
3-3 موجبات کفر در قرآن : .............................................................................................. 98
3-3-1 کسی که به‌جای خدا، غیر او را برگزیند و یا برای او شریک قرار دهد: ..................................... 99
3-3-2 انکار قرآن: ........................................................................................................ 99
3-3-3 انکار خدا و رسول: ................................................................................................ 99
3-3-4 انکار معجزات و قیامت : ......................................................................................... 99
3-4 الفاظ کفر و بی‌ایمانی در روایات : ..................................................................................... 101
3-4-1 بررسی و تحلیل روایات : ............................................................................................ 102
3-5 مرتب و اقسام کفر مخالفان : ........................................................................................... 103
3-5-1 کفر اهل کتاب: .......................................................................................................104
3-5-2 کفر مرتد : .......................................................................................................... 107
3-5-3 ارتداد صحابه : ...................................................................................................... 110
3-5-4 موضع فقهای شیعه درباره کفر عامه: ............................................................................ 111
3-5-5 فرع انگاری امامت : .............................................................................................. 112
3-5-6 امامت، یک اصل دینی: ........................................................................................... 112
3-6 بررسی و تحلیل اقوال فقها : ......................................................................................... 113
3-6-1 امامت به منزله اصل در مذهب : ................................................................................. 115
الف) اصول اسلام و اصول ایمان: ......................................................................................... 116
ب) اصول دین و اصول مذهب : .......................................................................................... 116
3-7 بررسی اقوال قائلین به اصل مذهب بودن امامت : .................................................................. 116
3-7-1 حکم مستضعفان : ................................................................................................. 116
فصل چهارم : نتیجه‌گیری: ................................................................................................ 118
4-1 نتیجه گیری : ......................................................................................................... 119
4-2 پیشنهادات: ............................................................................................................124
4-3 منابع : ................................................................................................................ 125
چکیده انگلیسی : ............................................................................................................130
چکیده:
واژۀ «کُفر» یکی از برجسته‌ترین واژگان کلیدی در قرآن کریم است. این واژه نقش مهمی در نظام اخلاقی-دینی قرآن (با بار معنایی منفی ) دارد؛
و نه‌تنها مفهومی است که همۀ صفات منفی دیگر بر محور آن می‌گردد، حتی با قرائت سطحی قرآن مجید متقاعد می‌شویم که نقش مفهوم کفر چنان
در همه‌جا جاری است که انسان حضور آن را در همۀ عبارات و آیاتی که با اخلاق و رفتار آدمی سروکار دارد حس می‌کند.
چنانچه موضوع کفر در مورد شخصی صدق کند احکامی دربارهاو جاری می‌شود. نظریه مشهور در میان فقهای امامیه آن است که کافر نجس است.
نجاست از مهم‌ترین آن‌ها است و مراد از آن، نجاست عینی است . درمقابل، فقهای اهل سنت نجاست کافر را نوعی
نجاست حکمی می‌دانند یعنی کافر در حکم نجس است نه عین آن. در این نوشتار، کلمات کانونی واژۀ «کفر» در بیان قرآن مجید مشخص و تبیین می‌گردد؛
نوع رابطۀ معنایی آن‌ها در ساختار معنایی بررسی و تحلیل می‌شود تا سرانجام حوزۀ معنایی واژۀ کـُفر و واژگان پیرامونی آن بازشناخته شود.
پس دیدگاه‌های مذاهب چهارگانه اهل سنت با دیدگاه شیعه امامیه در مورد احکام کفر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و از این رهگذر،
نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه ها کشف می‌گردد و دیدگاه درست تبیین می‌شود.
کلیدواژه‌ها: کُفر، فقه اهل سنت، مذاهب خمسه، فقه امامیه.
مقدمه :
معیار اسلام و کفر در قرآن، به‌صورت شفاف بیان‌شده است.از دیدگاه قرآن‌کسی که شعایر اسلام را اظهار نماید و بگوید:
من مسلمانم، مسلمان است و کسی اجازه تعرّض به او را ندارد.
قرآن، اظهار اسلام را نشانه مسلمان بودن می‌داند و می‌فرماید:
“یا أَیهَا الَّذِینَ آم نوا إِذا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللهِ فَتَبَینُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقی إِلَیکُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً ؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی‌که درراه خدا گام می‌زنید (و برای جهاد می‌روید) تحقیق کنید و
به خاطر این‌که سرمایه ناپایدار دنیا ( غنائمی) به دست آورید، به کسی که اظهار اسلام می‌کند
نگویید مسلمان نیستی (نساء، 94). در شأن نزول این آیه آمده است:
پس از بازگشت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) از غزوه خیبر،
اسامه بن زید را به همراه جمعی، به‌سوی تعدادی از روستاهای
یهودی‌نشین اطراف فدک فرستاد تا آنان را به اسلام دعوت کند.
مردی یهودی به نام “ مرداس بن نهیک “ که از حضور اسامه آگاهی یافت، نزدیکان و اموال خود
را در کنار کوه جمع نمود و نزد اسامه آمد،
درحالی‌که می‌گفت: “ أشهد أن لا اله اللَّه و ان محمداً رسول اللَّه “، امّا أسامه او را به قتل رساند.
پس از بازگشت نزد رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) رفت و جریان را به حضرت گفت.
رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: "مردی را کشتی که به لا اله الا اللَّه و انّی رسول اللَّه"
شهادت داد(مجلسی، 1037 ج 22:92). اسامه گفت: ای رسول خدا، او برای نجات از کشتن شهادت داد. “ رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلم)
فرمود: آیا دل او را شکافتی تا آگاهی یابی!
همچنین به نقل از ابن عباس، شأن نزول این آیه‌این گونه است: گروهی از صحابه پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم)
از راهی می گذشتند که مردی یهودی از بنی سلیم، به صحابه سلام کرد.
آنان با خود گفتند: سلام او برای نجات و پناه بردن بوده است، از این رو قصد کشتن او را نمودهوی را به قتل رساندند و غنایم او را گرفتند
پس‌ازآنکه نزد پیامبر ( صلی‌الله علیه و آله و سلم) آمدند، این آیه نازل شد.
خداوند متعال پیش از این آیه، درباره حفظ جان افراد مؤمن می‌فرماید:“وَ ماکان لِمُؤْمِن أَنْ یقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاّ خَطَأً و مَنْ یقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها(نساء: 92 و93)
و هیچ مؤمنی را نَسِزَد که مؤمنی را -جز به اشتباه- بکشد.
و هر کس عمداً مؤمنی را بکشد، کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود.
بررسی فقهی واژه کفر در مذاهب اسلامی