مراحل تعلیم و تربیت در اسلام
تربیت را از دو نظر می توان تعریف کرد:
1- تربیت به معنی پرورش دادن ß رب و) مرحله پایانی آن هنگامی خواهد بود که فرد بتواند روی پای خود بایستد و استقلال و کفایتی یافته باشد که به مدد آن تنظیم امور خویش شود.
مفهوم مزبور: که اساساً دوره طفیلی بودن انسان را حیطه ی کار تربیت جلوه می دهد، مربی تا هنگامی دست به کار تربیت است که این خصیصه در مّتربی موجود باشد.
2- تربیت به معنی ربّوبی شدن (از رب ب) و ربوبی ساختن آدمی
دوره ی طفولیت و طفلیت بیرون از متن اصل تربیت و به منزله دوره ی تمهید برای ورود به آن است.
دامنه و حد مراحل تربیت، گسترده ی زندگی را در خود می گیرد و چنین نیست که فی المثل دهه ی دوم زندگی پایه امر تربیت باشد.
پس ربوبی شدن و ربوبی ساختن آدمی بسیار دامن گستر است و به پای تحولات و تطورات وسع وی، عرصه ها و مراحل تازه ای می یابد و در هر مرحله منزل و مقصدی تازه سربر می آورد.
نکته: از این رو نمی توان دستورالعملهایی را که در اخبار و روایات وارد شده و درباره ی هفت سال نخستین زندگی توصیه هایی دارد (بازی ـ تبعیت ـ وزارت) به منزله طرحی برای مراحل تربیت در نظر گرفت.
روایتی از امام رضا (ع) نقل می کنیم که در بررسی حاضر مستند قرار گرفته و می توان سه هفت سال مزبور را نیز بعضاً (و شاید تماماً) در ضمن آن گنجانده بدون آن که هفت سال سوم مرحله پایانی باشد.
«الایمانُ فَوقَ الاسلامِ بِدَرَجَهٍ و التَقوی فَوقَ الایمان بِدَرَجَهٍ و الیَقینُ فَوقَ التَقوی بِدَرَجَهٍ وَلَم یُقَسِّمَ بین ابعادِ شیءُّ اَقَل مِنَ الیَقینِ».
(ایمان، یک درجه از اسلام برتر است و تقوی یک درجه از ایمان برتر است و یقین یک درجه از تقوی برتر است. یقین به مقیاس کمتری بین مردم تقسیم شده است).
درجریان ربوبی شدن و ربوبی ساختن آدمی چهار مرحله شخص وجود دارد.
1- مرحله اسلام: منظور از اسلام، تنها گردن گذاردن به ظواهر آیین اسلام است و مراتب عمیقتر اسلام در نظر گرفته نشده است.
2- مرحله ایمان: منظور از ایمان و مرتبه ای از ایمان است که به حد ثبات و استوار رسیده است.
3- مرحله تقوی: مرتبه ای از تقواست که ثمره ی ایمان ثابت و استوار است نه مراتبی از تقوی که بر هر حال در هر مؤمنی موجود است.
4- مرحله یقین: مقصود از یقین مرتبه ای از آن است که گریبان از کف شک و ریب به در آورده و به شهود رسیده است.
نمونه ای مرحله بندی توسط علامه طباطبایی در المیزان آورده شده که مشابهت چشمگیری با روایت فوق دارد:
«در بیان ایشان چهار مرتبه برای مفهوم دو سویه ی اسلام ـ ایمان در نظر گرفته شده است».
مرتبه اول اسلام ـ ایمان: در اینجا اسلام به معنی قبول ظاهری اوامر و نواهی الهی است که با ذکر شهادتین حاصل می شود، گرچه در باطن خلاف آن باشد.
این رتبه از اسلامی ایمانی به تناسب خود در پی دارد و آن عبارت است از:
اعتقاد قلبی اجمالی به مضمون شهادتین و لوازم آن عمل به غالب احکام فرعی است.
«قالَت اِلاعرابُ آمنا قُل لَم تومَنوا وَلکِن قُولوا اَسلَمنا» حجرات 14.
اعراب بنی اسد گفتند ما ایمان آوردیم بگو به شما که ایمانتان به قلب وارد نشده به حقیقت هنوز ایمان نیاورده اید، لیکن بگوید ما اسلام آورده ایم.
دانلود پاورپوینت تعلیم و تربیت اسلامی