آناتومی پستان
الف- طرز تشکیل پستان:
غدد پستانی، ساختار اختصاصی می‌باشند که به صورت واحدهای لوله‌ای ترشّحی نسبتاً ساده‌ای از غدد عرق هستند. در حدود سی و پنجمین روز از تکامل جنینی، با ضخیم شدن لایه مالپیگی روی سطح جانبی شکمی، سینه‌ها شروع به تکامل یافتن می‌کنند. پستانها یا غدد شیری، اندامهای فرعی دستگاه تولید مثلی در زن می‌باشند. رشد پستانها از زمان تولد تا موقع بلوغ متوقف می‌ماند. در زمان بلوغ تحت اثر هورمون استروژن و به میزان کمتر هورمونهای دیگر مانند هورمون رشد، انسولین، کورتیزون، هورمون تیروئید و هورمون پرولاکتین، پستان رشد می‌نماید. بعد که تخمک‌گذاری در زن شروع می‌شود، هورمون پروژسترون نیز که در این موقع ترشّح می‌شود به رشد بیشتر پستان کمک می‌کند. پس پستانها به طور قابل توجّهی بعد از دوران بلوغ رشد می‌کنند ولی حالت عملکردی کامل رشد آنها پس از دوره حاملگی روی می‌دهد. اما به طور کلی پستانها در مرد به صورت یک شکل توسعه نیافته می‌باشند.
پس از بلوغ در زن، هر پستان یک برجستگی مدور را روی دیواره‌های قدامی و طرفی سینه، روی سطح عضله سینه‌ای بزرگ تشکیل می‌دهد. پستانها از دومین تا ششمین دنده و از لبه خارجی استخوان جناغ تا خط زیر بغلی میانی توسعه می‌یابند. قسمت خارجی و بالایی هر پستان به طرف بالا به داخل زیر بغل توسعه یافته و به عنوان انتهای زیر بغلی پستان شناخته می‌شود. قسمت عمده پستان از بافت چربی تشکیل شده است. بنابراین اندازه پستان در افراد مختلف به طور قابل توجهی فرق می‌کند. در زیر مرکز پستان، نوک پستان به طرف جلو واقع می‌شود. نوک پستان معمولاً در فضای مابین چهارمین و پنجمین دنده قرار می‌گیرد. نوک پستان توسط یک حلقه پوستی صورتی رنگ احاطه شده است که هاله نوک پستان نامیده می‌شود. در هنگام اولین حاملگی، این هاله به رنگ قهوه‌ای تیره درآمده و دیگر به رنگ صورتی اولیّه باز نمی‌گردد.
ب- ساختمان پستان:
پستان از بافت غده ای، بافت لیفی و بافت چربی تشکیل شده است. بافت غده‌ای از پانزده تا بیست لوب تشکیل شده است که هر یک از آنها به تعداد بسیار زیادی لوبول کوچک تقسیم می‌شوند. هر لوبول از تعداد زیادی آلوئول ترشّحی تشکیل شده است که به داخل شاخه‌هایی از مجاری حامل شیر باز می‌شوند. هر لوب پستان دارای یک مجرای حامل شیر است. مجاری حامل شیر به طرف بالا تا هاله نوک پستان ادامه دارند و در آنجا تشکیل سینوسهای متّسعی را می‌دهند که این سینوسها مانند مخزنهایی برای ذخیره شیر هنگام ترشّح شیر عمل می‌کنند. بعد از این سینوسها، مجاری حامل شیر به طرف بالا راه یافته و توسط سوراخهای مجزایی به سطح نوک پستان باز می‌شوند. سطح خارجی پستان توسط نیام زیر پوستی که تیغه‌های لیفی زیادی به داخل غده شیری برای پشتیبانی لوبولها می‌فرستد، پوشیده شده است. رشته‌های لیفی از نیام زیر پوستی به نوک پستان و هاله دور آن نیز می‌روند.
بافت چربی روی سطح غده شیری و نیز مابین لوبهای غده شیری قرار می‌گیرد.
ج- تغذیه خونی پستان:
پستانها، خون شریانی خود را توسط شاخه‌هایی از شریانهای آگزیلاری، شریانهای بین دنده‌ای و شریانهای پستانی داخلی دریافت می‌کنند.
وریدهایی که از پستان خارج می‌شوند، یک شبکه وریدی در زیر نوک پستان تشکیل می‌دهند. سپس این شبکه به داخل وریدهای پستانی داخلی و آگزیلاری تخلیه می‌شود.
د- تخلیه لنفاوی پستان:
عروق لنفاوی قسمت مرکزی پستان، پوست روی قسمت مرکزی پستان، نوک پستان و هاله نوک پستان به داخل یک شبکه عروقی روی سطح عضله سینه‌ای بزرگ تخلیه می‌شوند. از این شبکه، عروق لنفاوی به گروه سینه‌ای عقده‌های لنفاوی آگزیلاری و به عقده‌های لنفاوی پستانی داخلی می‌روند. تعداد کمی از این عروق ممکن است از خط وسط بدن به پستان طرف دیگر بروند و بعضی از عروق از قسمت داخلی تحتانی پستان به یک شبکه لنفاوی روی سطح عضلة مستقیم شکمی می‌روند. قسمت عمده تخلیه نیمه خارجی پستان به داخل گروه سینه‌ای عقده‌های لنفاوی آگزیلاری و قسمت عمده تخلیه نیمه داخلی پستان، به داخل عقده‌های لنفاوی پستانی داخلی صورت می‌گیرد. به هر حال مقدار مشخصی از لنف به داخل گروه خلفی عقده‌های لنفاوی آگزیلاری تخلیه می‌شود.
هـ اعمال پستان در زن:
در ابتدای دوران بلوغ، افزایش ترشّح هورمونهای تخمدانی و هورمونهای گونادوتروپین، رشد پستانها را در زن تحریک می‌کند. به هر حال، رشد کامل در زمان حاملگی روی می‌دهد. در هنگام حاملگی، پستانها بزرگ شده و در اثر تحریک استروژن و پروژسترون رشد می‌کنند. پس از تولد بچه، سطح استروژن و پروژسترون خون پایین می‌افتد و هورمون ترشّح کننده شیرکه توسط لوب قدامی غده هیپوفیز ترشّح می‌شود، سلولهای آلوئولی را برای ترشّح شیر تحریک می‌کند. به هر حال، جاری شدن کامل شیر زودتر از 2 تا 3 روز پس از تولد نوزاد روی نمی‌دهد.
هورمون تیروئید و هورمونهای بخش قشری غده فوق کلیوی نیز برای تأمین شیر کافی، ضروری می‌باشند.
وقتی طفل مکیدن پستان مادر را آغاز می‌کند، لوب خلفی غده هیپوفیز برای تولید هورمون اکسی توسین تحریک می‌شود که این هورمون، شیر را از پستان بیرون می‌راند. بنابراین مکیدن پستان مادر یک تحریک مهم در ادامه جاری شدن شیر است.
1-2 بافت شناسی پستان
الف- غدد پستانی:
هر غدّه پستانی شامل 15 تا 25 لوب نامنظم از نوع لوله‌ای – حبابی مرکب بوده و عملکرد آن ترشّح شیر برای تغذیه نوزاد است. هر لوب توسط بافت همبند متراکم و مقدار زیادی بافت چربی، از سایر لوبها جدا می‌شود و در حقیقت هر لوب به تنهایی غدّه‌ای با مجرای ترشّحی مختص به خود است. این مجاری شیری 2 تا 5/4 سانتی‌متر طول داشته و به طور مستقل در نوک پستان باز می‌شوند. نوک پستان دارای 15 تا 25 منفذ است که هر یک حدود 5/0 میلی‌متر قطر دارد. ساختمان بافت شناسی غدد پستان بر حسب جنس، سن و وضعیت فیزیولوژیک متفاوت است.
ب- رشد پستان طی بلوغ:
پیش از بلوغ، غدد پستان از سینوسهای شیری و مجاری شیری منشعبی تشکیل می‌شوند که در انتهای هر یک، مجموعه سلولهای کوچکی قرار گرفته است. نموّ غدد پستان در زنان طی بلوغ، یکی از صفات ثانویه جنسی محسوب می‌گردد. طی این دوره غدد پستان از حیث اندازه بزرگ شده و نوک برجسته پستان را به وجود می‌آورند. در مردان، نوک پستان مسطح باقی می‌ماند. بزرگ شدن پستان طی بلوغ در نتیجه تجمع بافت چربی و بافت همبند کلاژن دار، صورت می‌گیرد. منشعب شدن بیشتر مجاری شیری نیز نقش کوچکی در این میان دارد. تزاید مجاری شیری و تجمع چربی بر اثر افزایش میزان استروژنهای تخمدانی طی بلوغ روی می‌دهد. در خلال این مرحله، تشکیل ساختمانهای لوله‌ای – حبابی کوچکی را می‌توان در انتهای هر مجرا مشاهده نمود.
ج- ساختمان پستان در زنان بالغ:
طی بلوغ، مجاری شیری بر رشد خود افزوده و به طور وسیعی منشعب می‌شوند. در انتهای کوچکترین مجاری (مجاری بین لوبولی انتهایی)، ساختمان اختصاصی پستان زن بالغ، موسوم به لبول به وجود می‌آید. یک لبول از چندین مجرای داخل لوبولی تشکیل می‌شود که محتویات خود را به داخل مجرای بین لوبولی انتهایی می‌ریزند. هر لوبول در بافت همبند داخل لوبولی پر سلول سستی قرار می‌گیرد. لوبولها توسط بافت همبند بین لوبولی متراکم تر و کم سلولی از یکدیگر مجزا می‌شوند. مجاری شیری نزدیک به منفذ نوک پستان متّسع می‌شوند تا سینوسهای شیری را به وجود آورند. سینوسهای شیری در منفذ خارجی خود از اپی تلیوم سنگفرشی مطبّق پوشیده شده اند. این اپی تلیوم به سرعت به اپی تلیوم مکعبی یا استوانه‌ای مطبّق تبدیل می‌شود.
مطالعات با میکروسکوپ الکترونی، آشکار ساخته که سلولهای همجوار با مجرا، همان سلولهای اپی تلیال هستند. در حالی که سلولهایی که بر لایه بازال جای گرفته اند، سلولهای میواپی تلیال فشرده در کنار یکدیگرند. سلولهای اپی تلیال مجرا دارای تعداد اندکی میتوکندری، قناتهای معدودی از رتیکولوم آندوپلاسمی خشن، تعداد زیادی ریبوزوم آزاد و یک دستگاه گلژی کوچک می‌باشند. این سلولهای اپی تلیال توسط اتّصالات محکم و دسموزوم به یکدیگر متصل می‌شوند. سلولهای میواپی تلیال، دوکی شکلند و نحوة استقرار آنها به ترتیبی است که محور طولی این سلولها، به موازات طول مجرا قرار می‌گیرد. مجاری بین لوبولی انتهایی از اپی تلیوم مکعبی ساده‌ای که بر لایه بازال قرار گرفته و لایه منقطعی از سلولهای میواپی تلیال تشکیل می‌شود.
در بافت همبند داخل لوبولی دربرگیرنده آلوئولها، تعدادی لنفوسیت و پلاسموسیت نیز به چشم می‌خورد. نزدیک به پایان حاملگی، این پلاسموسیتها به طور چشمگیری افزایش یافته و مسئول ترشّح ایمونوگلوبولینهایی IgA) ترشّحی) است که ایمنی غیر فعّال را به نوزاد می‌بخشند. طی چرخه قاعدگی تغییرات اندکی در ساختمان بافت شناسی این غدد مشاهده می‌شود. به این معنی که تزاید سلولها و مجاری در حدود زمان تخمک گذاری مشهود است. این تغییر همزمان با دوره‌ای رخ می‌دهد که طی آن استروژن گردش خون در اوج خود است. آبگیری (هیدراتاسیون) بیشتر بافت همبند در مرحله پیش از قاعدگی سبب بزرگی پستان می‌شود.
نوک پستان ظاهری استوانه‌ای مخروطی دارد. رنگ پاپیلای پستان می‌تواند صورتی، قهوه‌ای روشن یا قهوه‌ای تیره باشد. این قسمت از طرف خارج توسط اپی تلیوم سنگفرشی مطبّق شاخی پوشیده می‌شود و در تداوم اپی تلیوم پوست مجاور خود قرار می‌گیرد. اپی تلیوم پاپیلای پستان بر روی لایه‌ای از بافت همبند سرشار از رشته‌های ماهیچه‌ای صاف گسترده شده است. این رشته‌ها همچون دوایری، پیرامون مجاری شیری عمقی را فرا گرفته و هنگامی که این مجاری به نوک پستان می‌رسند، رشته‌های ماهیچه‌ای به موازات آنها واقع می‌شوند. پوست اطراف پاپیلا، آرئول را تشکیل می‌دهد. رنگ آرئول طی حاملگی به علت تجمع موضعی ملانین، از صورتی به قهوه‌ای تیره تبدیل می‌شود. پس از زایمان، ممکن است آرئول روشنتر شود ولی هیچگاه به رنگ اولیه خود باز نمی‌گردد. نوک پستان دارای پایانه‌های عصبی حسی فراوان است.
دانلود تحقیق بررسی علمی شیر مادر و مقایسه آماری داروی متوکلوپرامید و قطره گیاهی شیرافزا در تحریک ترشح شیر