الف ـ پیدایش و شکل گیری
هسته اولیه تاسیس سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوس آرام به مذاکرات نوامبر 1989 در شهر کانبرا (پایتخت استرالیا) برمی‌گردد. این مذاکرات به صورت مشاوره‌ای از سوی گروهی غیررسمی متشکل از 12 کشور شامل شش کشور [2] عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا [3] (ASEAN) در آن زمان و نیز شش کشور طرف مذاکره واقع در حاشیه اقیانوس آرام [4] ترتیب داده شد. هدف از انجام این مذاکرات یافتن راه‌هایی برای گسترش همکاریهای چندجانبه در امور بازرگانی و سرمایه‌گذاری بود.
تاسیس سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوسیه در ژانویه 1998 محقق و
18 کشور جهان شامل استرالیا، برونئی (دارالسلام)، کانادا، شیلی، جمهوری خلق چین، هنگ‌کنگ، اندونزی، ژاپن، جمهوری کره (کره‌جنوبی)، مالزی، مکزیک، نیوزیلند، پاپوآگینه‌نو، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ایالات متحده آمریکا به عضویت آن درآمدند.
از آن زمان تاکنون این سازمان به مهمترین سازمان اقتصادی منطقه تبدیل شده
و با 21 عضو ، منطقه وسیعی از جهان شامل آمریکای شمالی و جنوبی، شرق آسیا و اقیانوسیه را تحت پوشش قرار می‌دهد. اعضای این سازمان (APEC) نمایندگان منطقه‌ای با بیش از 2 میلیارد نفر جمعیت بوده و حدود نیمی از تولیدات جهانی و46 درصد از معاملات تجاری جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
محل استقرار این سازمان، سنگاپور بوده و تشکیلات آن شامل اجلاس رهبران اقتصادی، اجلاس وزیران، دبیرخانه، کمیته‌ها و گروه‌ها و نیز شورای مشاوره‌ای میباشد.
ساختار سازمانی APEC به صورت زیر می باشند:
ب ـ اهداف
هدف عمده اپک در بدو تاسیس ترغیب موفقیت "مذاکرات دور اروگوئه" بود، لیکن در حال حاضر ثبات مالی به عنوان هدف عمده آن تعیین گردیده است. با توسعه "جهانی‌شدن" فاصله بین آمریکا و سایر اعضاء اپک گسترده‌ترشده و پیوستن اعضاء جدید باعث عدم یکپارچگی و افزایش تنشهای سیاسی شده است.
به طور کلی سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوسیه با اهداف زیر تاسیس شده است.
ـ دستیابی به توسعه منطقه‌ای و رشد سرمایه‌گذاری در منطقه
ـ مشارکت در اقتصاد جهانی و افزایش مبادلات تجاری و اقتصادی بین اعضاء
ـ کمک به توسعه سیستم‌های تجارت چندجانبه برای حفظ منافع اقتصادی کشورهای منطقه
ـ کاهش موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای تجارت کالا و خدمات
ـ ایجاد محیط مطمئن و کارا برای نقل و انتقال کالاها و خدمات و عوامل تولید
ـ گسترش روند مبادله دانش فنی و سرمایه و ایجاد فرصتهای جدید تجاری و سرمایه‌گذاری
هدف بلندمدت اپک، دستیابی به بازار مشترک آسیا ـ اقیانوس آرام در سال 2020 میلادی میباشد و قصد دارد که تا آن زمان تمامی موانع تجارت کالا و خدمات و سرمایه‌گذاری در منطقه را بتدریج از بین ببرد.
ج ـ اعضاء
در حال حاضر این سازمان دارای 21 عضو می باشد که به ترتیب زیر می باشد:
کانادا، ایالات متحده آمریکا، شیلی، مکزیک، پرو، روسیه، استرالیا، چین، هنگ‌کنگ، اندونزی، ژاپن، جمهوری کره (کره جنوبی)، مالزی، نیوزیلند، پاپوآگینه‌نو، فیلیپین، سنگاپور، چین تایپه، تایلند، ویتنام و برونئی (دارالسلام).
این مجموعه از کشورها در حال حاضر حدود 60% تولید ناخالص داخلی جهان (19254 میلیارد دلار) و حدود 47% حجم تجارت جهانی را به خود اختصاص داده و 70 درصد رشد اقتصادی جهانی در این منطقه حاصل می‌شود.
د ـ اقدامات
وظیفه اصلی این سازمان تسهیل صادرات، افزایش رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی است و دستیابی به اهداف فوق را از طریق توسعه بازارهای آزاد بیشتر برای تجارت و سرمایه‌گذاری و تسهیل تجارت در منطقه با آسان سازی مراحل اداری مربوط به آن و رقابتی کردن نظام‌های ملی مختلف می باشد.
سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا و اقیانوسیه به ایجاد ظرفیت سازمانی در کشورهای در حال توسعه عضو کمک کرده و در مقابله با برخی از مشکلاتی که به بحران اقتصادی آسیا انجامید، نقش دارد. استرالیا عضو فعال این سازمان بوده و متعهد است که به هدف این سازمان که همانا تجارت و سرمایه‌گذاری آزاد در کشورهای صنعتی APEC تا سال 2010 و در کشورهای در حال توسعه تا سال 2020 دست یابد.
از جمله اقدامات این سازمان، ایجاد تشکیلاتی شامل اجلاس رهبران اقتصادی، اجلاس وزیران، دبیرخانه کمیته‌ها و گروه‌ها و نیز شورای مشاوره‌ای میباشد.
ـ اجلاس رهبران اقتصادی
نخستین نشست رهبران اقتصادی کشورهای عضو APEC در نوامبر 1993 در سیاتل آمریکا صورت گرفت. اعضای این سازمان در نخستین نشست، اهداف خود را در راستای همگرایی بیشتر اقتصاد منطقه تبیین کردند. در این اجلاس کشورهای آمریکا، مکزیک و پاپوآ گینه نو به عضویت این سازمان درآمدند.
در دومین اجلاس اپک که در بوگور (اندونزی) در سال 1994 برگزار شد، توافقی
در مورد طرح بلندپروازانه حذف کامل موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای (آزادسازی تجارت و سرمایه گذاری) تا سال 2010 برای کشورهای صنعتی و تا سال 2020 برای سایر کشورها ، حاصل شد. بیانیه اجلاس بوگور از سوی بیشتر کشورهای عضو اپک حمایت گردید، اما چین و مالزی همچنان در مورد دستیابی به اهداف فوق ابراز تردید می‌کردند. در این اجلاس شیلی به عضویت اپک درآمد.
در جریان اجلاس‌های اوزاکا (ژاپن) در سال 1995 و خلیج سوییک (فیلیپین) در سال 1996 (اجلاس سوم و چهارم) اعضای اپک بخشی از برنامه زمان‌بندی شده این طرح را تصویب کردند و نیز آزادسازی تجارت و سرمایه‌گذاری و ایجاد تسهیلات تجاری و همکاریهای فنی واقتصادی را در دستور کار این اجلاس قرار دادند و همچنین مقرر گردید تامین هزینه‌های اجرایی نیز از محل صندوق مرکزی این اتحادیه صورت پذیرد.
در سال 1995 رهبران اپک شورای مشورتی بازرگانان اپک را تشکیل دادند، این شورا از نمایندگان (تا حداکثر سه نماینده) شرکت ها و کارخانجات هر کشور عضو ، تشکیل شده است. این شرکتها توصیه‌های خود را در مورد اجرای اهداف گوناگون و حائز اهمیت برای محافل تجاری ارایه می‌کنند.
اما بحران آسیایی سال 1997 در عمل باعث گردید تا بسیاری از کشورهای عضو اپک در رابطه با آزادسازی‌های اقتصادی با احتیاط بیشتری عمل نمایند.
عدم عملکرد هماهنگ اپک، باعث بروز مباحثی پیرامون "کاپیتالیزم توام با پارتی‌بازی" [5] گردید. در ابتدای وقوع بحران در تایلند، این بحران به عنوان "بحران تایلند" تلقی می‌گردید. سرایت بحران، از اواخر سال 1997 به اندونزی و کره جنوبی، کشوری که به حد کشورهای پیشرفته صنعتی رسیده بود و در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه [6] (OECD) عضویت داشت، تعجب همگان را برانگیخت. حتی اندونزی که تا قبل از وقوع بحران از طرف بانک جهانی به عنوان "دانشجوی با افتخار ملت‌های در حال توسعه" [7] اعلام شده بود، طعمه بحران قرار گرفت و در جرگه گفتگوهای بین‌المللی واژه‌های "سرایت [8] سرمایه‌داری توام با پارتی بازی" بر سر زبان‌ها افتاد.
طی دوره بحران آسیایی واژه "توافق عام واشنگتن" [9] نیز غالباً شنیده می شد که مفهوم آن این است که چنانچه یک کشور دارای بازارهای کاملا آزاد، پیشرفته و توام با دموکراسی باشد، اقتصاد و جامعه آن به طور منظم و بی‌کشمکش به جلو خواهد رفت. طرفداران این دیدگاه را آمریکا و صندوق بین المللی پول [10] (IMF) تشکیل می‌دهند و معتقدند که بحران اقتصادی آسیایی به علت "سرمایه داری توام با پارتی‌بازی" بوده است لذا با بروز بحران آسیایی در تابستان 1997، آمریکا در وهله اول خواستار تغییر"سرمایه‌داری آسیایی" به "سرمایه داری استاندارد جهانی" بود و از همه مهمتر از ژاپن خواسته شده بود که سیستم مالی خود را با استاندارد مالی جهانی مطابقت دهد.
امروزه تقریباً همه دست‌اندرکاران اقتصاد بین‌الملل عقیده دارند که بحران آسیایی به طور عمده به علت نقل و انتقال سرمایه‌های کوتاه‌مدت که با آزادسازی‌های بازارهای مالی در کشورهای آسیایی (بدون ایجاد تورهای ایمنی) امکان پذیر شده، بوده است.
سازمان اپک همواره کوشیده است، در راستای منطقه گرایی آزاد [11] قدم بردارد. با وجود این بروز بحران در عمل، کشورهای عضو را مجبور به اتخاذ سیاست‌های حمایتی می نماید و لذا سازمان اپک هرگز نمی‌تواند همانند سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه (OECD) عمل نماید. علت این امر آن است که این سازمان یک نهاد سازمان یافته است، در صورتی که سازمان اپک تنها یک مجمع همکاری منطقه‌ای میباشد.
سازمان اپک در خصوص مسایل ویژه و با اهمیت نظیر مساله حذف نظارتهای دولتی از بخش‌های اقتصادی از جمله بخش مواد غذایی و تولید خودرو، مسوولیت امر را برعهده سازمان جهانی تجارت [12] (WTO) نهاده است. زیرا این سازمان تصمیمات الزام‌آوری را در مورد مسایل تجاری اتخاذ می کند. حال آنکه طبق گفته چارلزای موریسن، رییس مرکز روابط شرق و غرب در هاوایی، در واقع سازمان اپک برای به اجراگذاشتن تصمیمات خود، ساختار‌بندی شده است. بر خلاف اتحادیه اروپا که اکثر تصمیم‌ها را می‌گیرد، سازمان اپک گروهی کم‌انسجام‌تر است که اتخاذ اقدامات غیرالزام‌آور را برعهده می‌گیرد.
در پنجمین و ششمین اجلاس اقتصادی اپک که در سال 1997 در ونکوور کانادا و در سال 1998 در کوالالامپور (مالزی) برگزار گردید، تمرکز شرکت کنندگان بر شیوه‌های همکاری جهت حل و فصل بحران آسیایی بود، با وجود این در عمل، اعضای اپک همکاری موثری در زمینه های حیاتی جهت فائق آمدن بر بحران نداشتند. در نشست سال 1998، با عضویت پرو، روسیه و ویتنام در سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوس آرام موافقت شد و یک مهلت 10 ساله برای افزایش شمار اعضای گروه منظور گردید.
اعضای سازمان در دوازدهمین اجلاس خود که در سال 2003 در بانکوک (تایلند) تشکیل شد. اولویت‌های کاری زیر را برای سال 2004 تصویب نموده‌اند:
ـ آزادسازی سرمایه‌گذاری و تجارت در بین کشورهای عضو
ـ افزایش توسعه و امنیت انسانی در سطح منطقه
ـ استفاده از پدیده جهانی‌سازی برای افزایش منافع مردم و جامعه
اجلاس وزیران
اجلاس وزیران امور خارجه و وزیران امور اقتصادی سازمان اپک به طور سالانه برپا می‌شود. این نشست به دعوت رییس اپک هر ساله در یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود، اگرچه در سال 1989 توافق شده بود که اجلاس وزیران در کشورهای عضو ASEAN برپا شود.
مقامهای ارشد رسمی سازمان اپک هماهنگی‌های لازم، اداره بودجه و نیز برنامه‌های کاری کمیته‌های اپک و گروههای کاری آن را بین اجلاس های وزیران تنظیم می‌کنند.
کمیته‌ها و گروههای کاری
از جمله کمیته‌ها و گروههای کاری سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوس آرام می‌توان به پنج کمیته و گروه کاری تخصصی به شرح زیر اشاره کرد:
1) گروه کارشناسان همکاری فنون کشاورزی [13] (ATC):
تاسیس این گروه کاری در نشست رسمی اکتبر 1996 مورد توافق اعضا قرار گرفت. هدف از ایجاد این گروه توسعه همکاری در زمینه‌های حفاظت و
بهره‌گیری مناسب از منابع ژنتیک (وراثتی) نباتات و جانوران، مطالعه و بررسی کاربرد بیوتکنولوژی کشاورزی و انتقال فناوری کشاورزی میباشد.
2) کمیته بودجه و مدیریت [14] (BMC)
این کمیته به منظور ارایه مشاوره به مقامهای ارشد اپک در زمینه امور بودجه، مسایل اداری و مدیریتی در سال 1993 تاسیس شد.
3) کمیته بازرگانی و سرمایه‌گذاری [15] (CTI)
این کمیته بر مبنای بیانیه اجلاس وزیران اپک در سال 1993 موجودیت پیدا کرد. هدف از ایجاد این کمیته، تدارک تسهیلات لازم برای توسعه مناسبات تجاری و آزادسازی فضای سرمایه‌گذاری در بین کشورهای عضو بوده است. وظیفه این کمیته بررسی و شناسایی زمینه‌های لازم برای بهبود جریان کالاها و خدمات و فناوری در سطح منطقه آسیا ـ اقیانوس آرام میباشد.
4) کمیته اقتصادی [16] (EC)
بر مبنای تصمیمات اتخاذ شده در نشست نوامبر 1994 و به منظور بررسی روندهای اقتصادی در کشورهای منطقه آسیا ـ اقیانوس آرام، کمیته اقتصادی تاسیس شد. این کمیته اهدافی مانند ارزیابی ظرفیت‌های اقتصادی و بررسی روندهای اقتصادی کشورهای عضو را دنبال می کند.
5) گروه سیاست‌گزاری ادهاک برای شرکت‌های کوچک و متوسط
در نشست لوس بانوس فیلیپین در سپتامبر 1996 با تشکیل این گروه کاری برای بازبینی فعالیت شرکت های کوچک و متوسط کشورهای عضو اپک موافقت شد و مقرر گردید که مرکز اپک برای مبادله فنی و آموزش برای شرکت کوچک و متوسط تامین گردد.
گروه فوق برای هماهنگی و همکاری در زمینه های بررسی آمارهای تجارت و سرمایه‌گذاری، توسعه نیروی انسانی، همکاری انرژی منطقه‌ای و حفاظت از منابع دریایی، مخابرات، حمل و نقل، گردشگری و ماهیگیری نیز فعالیت می‌کند.
6) کمیته همکاریهای اقتصادی و فنی [17] (ESC)
این کمیته بالاترین جایگاه را در تعدیل و هماهنگ‌سازی و مدیریت همکاریهای فنی و اقتصادی اپک دارد.
هـ ـ عملکرد [18]
1ـ تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو
کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوسیه [19] (APEC) با مساحتی حدود 7/63 [20] میلیون متر مربع و جمعیتی بالغ بر 1/2580 [21] میلیون نفر که 6/41 درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شود. 14/19 تریلیون دلار از تولید ناخالص داخلی [22] را به خود اختصاص داده اند که معادل 3/59 درصد از GDP جهان (3/32 تریلیون دلار) میباشد. این در حالی است که سازمان OECD با 30 عضو [23] در سال 2002، با 4/26 تریلیون دلار، 8/81 درصد از GDP کل جهان را به خود اختصاص داده است.
در بین کشورهای عضو APEC، ایالات متحده آمریکا با 4/10 تریلیون دلار و پس از آن ژاپن با 4 تریلیون دلار و چین با 3/1 تریلیون دلار به ترتیب بالاترین مقدار GDP را به خود اختصاص داده اند. در همین سال پاپوآگینه‌نو با 8/2 میلیارد دلار کمترین مقدار GDP را در بین کشورهای عضو داشته است. [24]
در بین اعضای سازمان APEC، ایالات متحده آمریکا، ژاپن، کانادا به ترتیب با 03/36061، 54/31446 و 4/22748 دلار بالاترین سرانه تولید ناخالص داخلی را در سال 2002 به خود اختصاص داده‌اند و کمترین مقدار GDP سرانه متعلق به کشور ویتنام با 57/436 دلار می باشد و این در حالی است که مقدار GDP سرانه در سال مورد بررسی برای جهان 7/5209 دلار برآورد شده است.
2ـ بازرگانی خارجی [25]
در سال 2002، کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوس آرام، 3/3854 میلیارد دلار واردات داشته اند [26] که معادل 8/46 درصد از واردات جهان در همین سال می باشد. [27] از این مقدار 5/3229 میلیارد دلار مربوط به واردات کالا و87/624 میلیارد دلار آن به واردات خدمات اختصاص دارد. در بین 21 کشور عضو سازمان APEC، ایالات متحده آمریکا با 1408 میلیارد دلار بیشترین مقدار واردات را در سال مورد بررسی به خود اختصاص داده و پس از آن ژاپن (8/443 میلیارد دلار)، چین (3/341 میلیارد دلار)، کانادا (4/269 میلیارد دلار) و هنگ کنگ (4/231 میلیارد دلار) قرار دارند. در بین کشورهای عضو، پرو با 8/9 میلیارد دلار کمترین مقدار واردات را داشته است.
به لحاظ صادرات، در سال 2002، کشورهای عضو سازمان APEC با 089/3586 میلیارد دلار [28]، 7/44 درصد از صادرات جهان را به خود اختصاص داده‌اند. [29] از این مقدار 2/624 میلیارد دلار متعلق به صادرات خدمات و 9/2961 میلیارد دلار متعلق به صادرات کالا بوده است.
در بین کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوسیه، ایالات متحده آمریکا با 5/966 میلیارد دلار بیشترین مقدار صادرات و پرو با 1/9 میلیارد دلار کمترین مقدار صادرات را در سال مورد بررسی به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای ژاپن، چین، کانادا و هنگ کنگ به ترتیب با 6/481، 9/364، 7/288 و 3/246 میلیارد دلار پس از ایالات متحده آمریکا بیشترین مقدار صادرات کالا و خدمات را داشته‌اند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 14 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله سازمان همکاری اقتصادی آسیا ـ اقیانوسیه اپک