دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه10
فهرست مطالب ندارد
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
الم (1)
این آیات کتاب حکیم است (کتابى پرمحتوا و استوار)! (2)
مایه هدایت و رحمت براى نیکوکاران است. (3)
همانان که نماز را برپا مىدارند، و زکات را مىپردازند و آنها به آخرت یقین دارند. (4)
آنان بر طریق هدایت از پروردگارشانند، و آنانند رستگاران! (5)
و بعضى از مردم سخنان بیهوده را مىخرند تا مردم را از روى نادانى، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهى را به استهزا گیرند; براى آنان عذابى خوارکننده است! (6)
و هنگامى که آیات ما بر او خوانده مىشود، مستکبرانه روى برمىگرداند، گویى آن را نشنیده است; گویى اصلا گوشهایش سنگین است! او را به عذابى دردناک بشارت ده! (7)
(ولى) کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، باغهاى پرنعمت بهشت از آن آنهاست; (8)
جاودانه در آن خواهند ماند; این وعده حتمى الهى است; و اوست عزیز و حکیم (شکستناپذیر و دانا). (9)
(او) آسمانها را بدون ستونى که آن را ببینید آفرید، و در زمین کوههایى افکند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد) و از هر گونه جنبندهاى روى آن منتشر ساخت; و از آسمان آبى نازل کردیم و بوسیله آن در روى زمین انواع گوناگونى از جفتهاى گیاهان پر ارزش رویاندیم. (10)
این آفرینش خداست; اما به من نشان دهید معبودانى غیر او چه چیز را آفریدهاند؟! ولى ظالمان در گمراهى آشکارند. (11)
ما به لقمان حکمت دادیم; (و به او گفتیم:) شکر خدا را بجاى آور هر کس شکرگزارى کند، تنها به سود خویش شکر کرده; و آن کس که کفران کند، (زیانى به خدا نمىرساند); چرا که خداوند بىنیاز و ستوده است. (12)
(به خاطر بیاور) هنگامى را که لقمان به فرزندش -در حالى که او را موعظه مىکرد- گفت: سخللّهپسرم! چیزى را همتاى خدا قرار مده که شرک، ظلم بزرگى است.» (13)
و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم; مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل کرد (به هنگام باردارى هر روز رنج و ناراحتى تازهاى را متحمل مىشد)، و دوران شیرخوارگى او در دو سال پایان مىیابد; (آرى به او توصیه کردم) که براى من و براى پدر و مادرت شکر بجا آور که بازگشت (همه شما)به سوى من است! (14)
و هرگاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزى را همتاى من قرار دهى، که از آن آگاهى ندارى (بلکه مىدانى باطل است)، از ایشان اطاعت مکن، ولى با آن دو، در دنیا به طرز شایستهاى رفتار کن; و از راه کسانى پیروى کن که توبهکنان به سوى من آمدهاند; سپس بازگشت همه شما به سوى من است و من شما را از آنچه عمل مىکردید آگاه مىکنم. (15)
پسرم! اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگى یا در (گوشهاى از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت براى حساب) مىآورد; خداوند دقیق و آگاه است! (16)
پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهى از منکر کن، و در برابر مصایبى که به تو مىرسد شکیبا باش که این از کارهاى مهم است! (17)
(پسرم!) با بىاعتنایى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبر مغرورى را دوست ندارد. (18)
(پسرم!) در راهرفتن، اعتدال را رعایت کن; از صداى خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشتترین صداها صداى خران است. (19)
آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخر شما کرده، و نعمتهاى آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانى داشته است؟! ولى بعضى از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگرى درباره خدا مجادله مىکنند! (20)
و هنگامى که به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل کرده پیروى کنید!»، مىگویند: «نه، بلکه ما از چیزى پیروى مىکنیم که پدران خود را بر آن یافتیم!»آیا حتى اگر شیطان آنان را دعوت به عذاب آتش فروزان کند (باز هم تبعیت مىکنند)؟! (21)
کسى که روى خود را تسلیم خدا کند در حالى که نیکوکار باشد، به دستگیره محکمى چنگ زده (و به تکیهگاه مطمئنى تکیه کرده است); و عاقبت همه کارها به سوى خداست. (22)
و کسى که کافر شود، کفر او تو را غمگین نسازد; بازگشت همه آنان به سوى ماست و ما آنها را از اعمالى که انجام دادهاند (و نتایج شوم آن) آگاه خواهیم ساخت; خداوند به آنچه درون سینههاست آگاه است. (23)
ما اندکى آنها را از متاع دنیا بهرهمند مىکنیم، سپس آنها را به تحمل عذاب شدیدى وادار مىسازیم! (24)
و هرگاه از آنان سؤال کنى: «چه کسى آسمانها و زمین را آفریده است؟» مسلما مىگویند: «الله سذللّه، بگو: «الحمد لله (که خود شما معترفید)!» ولى بیشتر آنان نمىدانند! (25)
آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست، چرا که خداوند بىنیاز و شایسته ستایش است! (26)
و اگر همه درختان روى زمین قلم شود، و دریا براى آن مرکب گردد، و هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام مىشود ولى کلمات خدا پایان نمىگیرد; خداوند عزیز و حکیم است. (27)
آفرینش و برانگیختن (و زندگى دوباره) همه شما (در قیامت) همانند یک فرد بیش نیست; خداوند شنوا و بیناست! (28)
آیا ندیدى که خداوند شب را در روز، و روز را در شب داخل مىکند، و خورشید و ماه را مسخر ساخته و هر کدام تا سرآمد یعنى به حرکت خود ادامه مىدهند؟! خداوند به آنچه انجام مىدهید آگاه است. (29)
اینها همه دلیل بر آن است که خداوند حق است، و آنچه غیر از او مىخوانند باطل است، و خداوند بلند مقام و بزرگ مرتبه است! (30)
آیا ندیدى کشتیها بر (صفحه) دریاها به فرمان خدا، و به (برکت) نعمت او حرکت مىکنند تا بخشى از آیاتش را به شما نشان دهد؟! در اینها نشانههایى است براى کسانى که شکیبا و شکرگزارند! (31)
و هنگامى که (در سفر دریا) موجى همچون ابرها آنان را بپوشاند (و بالا رود و بالاى سرشان قرار گیرد)، خدا را با اخلاص مىخوانند; اما وقتى آنها را به خشکى رساند و نجات داد، بعضى راه اعتدال را پیش مىگیرند (و به ایمان خود وفادار مىمانند، در حالى که بعضى دیگر فراموش کرده راه کفر پیش مىگیرند); ولى آیات ما را هیچ کس جز پیمانشکنان ناسپاس انکار نمىکنند! (32)
اى مردم! تقواى الهى پیشه کنید و بترسید از روزى که نه پدر کیفر اعمال فرزندش را تحمل مىکند، و نه فرزند چیزى از کیفر (اعمال) پدرش را; به یقین وعده الهى حق است; پس مبادا زندگانى دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد! (33)
آگاهى از زمان قیام قیامت مخصوص خداست، و اوست که باران را نازل مىکند، و آنچه را که در رحمها(ى مادران) است مىداند، و هیچ کس نمىداند فردا چه به دست مىآورد، و هیچ کس نمىداند در چه سرزمینى مىمیرد؟ خداوند عالم و آگاه است! (34)
پیشگفتار
بِسم اللّه الرّحمن الرّحیم
الحمدللّه ربّ العالمین و صلّى اللّه على سیّدنا و نبیّنا محمّد و آله الطاهرین
اگر انسان، به راهنما نیاز دارد، کتاب آسمانى، امام و راهنما است. (1)
اگر انسان، به معلّم و مربّى نیاز دارد، کتاب آسمانى معلّم و مربّى است. (2)
اگر در تاریکىها به نور نیاز است، قرآن نور است. (3)
اگر جامعه به قانون و عدالت نیاز دارد، قرآن کتاب عدل و قانون است. (4)
اگر انسان به امید نیاز دارد، قرآن سراسر بشارت و امید است. (5)
اگر انسان به استدلال، منطق و برهان نیاز دارد، قرآن دلیل و برهان است. (6)
اگر انسان به منجى نیاز دارد، قرآن پرچم نجات است. (7)
اگر انسان نیاز به تذکّر و تعقّل دارد، قرآن وسیلهى تعقّل و تفکّر است. (8)
اگر انسان به دنبال راهى بدون انحراف است، راه قرآن انحراف ندارد. (9)
اگر انسان به موعظه نیاز دارد، قرآن موعظه است. (10)
اگر انسانِ دردمند، به دارو و درمان نیاز دارد، قرآن بهترین دارو و درمان است. (11)
اگر انسان به آرامش نیاز دارد، قرآن، ذکر الهى (12) و تنها آرامبخش دلهاست. (13)
و اگر انسان...، قرآن جامع تمام برکات، کمالات، دانشها و سرچشمهى همه نیکىهاست.
بى شک، بهرهمند شدن از آن همه آثار به شرطى است که انسان بخواهد از نور، عدالت، موعظه، دارو، معلّم و... استفاده کند. امّا اگر بر چشم و روح خود پردهى غفلت بیندازد و خود را به خواب بزند، از آن همه برکات بهرهاى نخواهد برد.
آنچه قرآن از ما مىخواهد، تلاوت، تدبّر، عمل و تبلیغ است.
ما نباید حتّى براى لحظهاى بى تحرّک و راکد بمانیم، قرآن مىفرماید: اى مؤمنان! ایمان آورید، یعنى ایمان خود را توسعه و تعمّق بخشید. (14)
قرآن که به صابران بشارتِ بهشت مىدهد، (15) از صابران مىخواهد دائرهى صبر خود را توسعه دهند (16) و از مرحلهى صابر بودن به مرحلهى صبّار بودن پا نهند.
اگر روزى را براى یادگیرى، روخوانى و حفظ قرآن در نظر گرفتیم، باید روز دیگر را براى ترجمه، روز پس از آن را براى تدبّر و روز دیگر را براى عمل و تبلیغ قرار دهیم.
چند سال است که با اراده و الطاف الهى، ستاد تفسیر قرآن کریم تشکیل و بحمداللّه گامهایى
سیماى سورهى لقمان
این سوره، از سورههاى مکّى است و به مناسبت نام لقمان، که در تمام قرآن تنها دوبار، آن هم در این سوره آمده، لقمان نامیده شده است. این سوره از جمله شش سورهاى است که با حروف مقطّعهى «الم» آغاز مىشوند.
محتواى سورهى لقمان را مىتوان در این موارد خلاصه نمود:
1- بیان عظمت و اهمیّت قرآن در هدایت بشر.
2- تقسیم انسانها به نیکوکار و مستکبر و بیان سرنوشت آنان.
3- بیان برخى معجزات علمى قرآن از قبیل قانون جاذبه و زوجیّت گیاهان.
4- نصایح و موعظههاى حکیمانهى لقمان به فرزندش.
5 - دلایل ایمان به مبدأ و معاد.
6- بیان علوم اختصاصى خداوند، مانند: زمان مرگ و برپایى قیامت.
آیه (1 تا 4)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند بخشندهى مهربان
«1» الم «2» تِلْکَ ءَایَتُ الْکِتَبِ الْحَکِیمِ
الف، لام، میم. این، آیاتِ کتابِ سراسر حکمت است.
«3» هُدىً وَرَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِینَ
که (مایهى) هدایت و رحمت، براى نیکوکاران است.
«4» الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَهُم بِالْأَخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
آنان که نماز به پا مىدارند و زکات مىپردازند و تنها آنان به آخرت یقین دارند.
نکتهها:
از مجموع بیست و نه سورهى قرآن که با حروف مقطّعه آغاز مىشود، در بیست و چهار مورد، پس از آن حروف، عظمت قرآن مطرح شده که بیانگر آن است که این قرآن از همین حروف الفبا که در اختیار شماست تألیف یافته، ولى هیچ کس از شما نمىتواند همانند آن را بیاورد.
عموم نویسندگان، کتابِ خود را خالى از نقص ندیده و به خاطر نقصها و اشکالات کتابشان، از خواننده عذرخواهى مىکنند و از پیشنهادها و انتقادها استقبال مىکنند؛ تنها خداوند است که دربارهى کتاب خود با صراحت مىفرماید: «الکتاب الحکیم» تمام آیاتش، محکم و بر اساس حکمت است. کتابى استوار و خللناپذیر که هیچ نقص و عیبى در آن راه ندارد
آیه (1 تا 4)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند بخشندهى مهربان
«1» الم «2» تِلْکَ ءَایَتُ الْکِتَبِ الْحَکِیمِ
الف، لام، میم. این، آیاتِ کتابِ سراسر حکمت است.
«3» هُدىً وَرَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِینَ
که (مایهى) هدایت و رحمت، براى نیکوکاران است.
«4» الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَهُم بِالْأَخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
آنان که نماز به پا مىدارند و زکات مىپردازند و تنها آنان به آخرت یقین دارند.
نکتهها:
از مجموع بیست و نه سورهى قرآن که با حروف مقطّعه آغاز مىشود، در بیست و چهار مورد، پس از آن حروف، عظمت قرآن مطرح شده که بیانگر آن است که این قرآن از همین حروف الفبا که در اختیار شماست تألیف یافته، ولى هیچ کس از شما نمىتواند همانند آن را بیاورد.
عموم نویسندگان، کتابِ خود را خالى از نقص ندیده و به خاطر نقصها و اشکالات کتابشان، از خواننده عذرخواهى مىکنند و از پیشنهادها و انتقادها استقبال مىکنند؛ تنها خداوند است که دربارهى کتاب خود با صراحت مىفرماید: «الکتاب الحکیم» تمام آیاتش، محکم و بر اساس حکمت است. کتابى استوار و خللناپذیر که هیچ نقص و عیبى در آن راه ندارد.
خداوند در یک جا، قرآن را مایهى هدایت متّقین مىخواند، «هدىً للمتّقین» (17) و در جاى دیگر آن را مایهى هدایت و بشارت مؤمنان مىداند، «هدىً و بشرى للمؤمنین» (18) و در این سوره، قرآن را مایهى هدایت و رحمت براى نیکوکاران مىشمرد، «هدىً و رحمة للمحسنین» پس قرآن مراحل سه گانهى تکامل را در بردارد، مایهى هدایت، بشارت و رحمت است. (19)
نماز، جامع همهى کمالات معنوى است مانند: طهارت، تلاوت قرآن، اقرار به توحید و نبوّت و ولایت، ذکر و دعا، سلام، قیام، رکوع، سجود و توجّه به حق؛ و زکات جبران همهى کاستىهاى مادّى است.
در قرآن، مفهوم «زکات»، گستردهتر از آن است که در فقه آمده، زیرا علاوه بر زکاتِ فقهى، عموم کمکهاى مالى را شامل مىشود.
پیامها:
1- ارشاد و هدایت، باید بر اساس حکمت باشد. «آیات الکتاب الحکیم هدىً»
2- قرآن، عین هدایت و رحمت است. «هدىً و رحمة» (کلمههاى «هدىً» و «رحمة» در قالب مصدرى
آیه (5)
«5» أُوْلَئِکَ عَلَى هُدىً مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
آنان بر هدایتى از پروردگارشان هستند و هم آنانند رستگاران.
نکتهها:
از این آیه استفاده مىشود که رستگارى بر اساس توفیق و هدایت پروردگار حاصل مىشود، که البتّه آن نیز در سایهى تلاش و مجاهده، به انسان داده مىشود، چنانکه در جاى دیگر مىخوانیم: «اِنّ الّذین جاهدوا فینا لَنَهدیَنّهم سُبلنا و اِنّ اللّه لَمَع المحسنین» (21) آنان که در راه ما تلاش و مجاهده کردند، ما راه را به آنان نشان دادیم و همانا خداوند با نیکوکاران است.
پیامها:
1- نیکوکاران از هدایتهاى الهى برخوردارند. «اولئک على هدىً من ربّهم»
2- هدایت، از شئون ربوبیت است. «هدىً من ربّهم»
3- توفیق کارهاى خیر ، لطف خداوند است.
«للمحسنین... هدىً من ربّهم» 4- رستگارى، مخصوص کسانى است که اهل نماز، زکات و یقین به آخرت باشند. «اولئک هم المفلحون»
آیه (6)
«6» وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِى لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُواً أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ
و برخى از مردم، خریدار سخنان بیهوده و سرگرم کنندهاند، تا بى هیچ علمى، (دیگران را) از راه خدا گمراه کنند و آن را به مسخره گیرند؛ آنان برایشان عذابى خوار کننده است.
نکتهها:
کلمهى «لَهْو»، به معناى چیزى است که انسان را از هدف مهم بازدارد. «لهو الحدیث»، به سخن بیهودهاى گویند که انسان را از حقّ باز دارد، نظیر حکایات خرافى و داستانهایى که انسان را به فساد و گناه مىکشاند. این انحراف گاهى بهخاطر محتواى سخن است و گاهى بهخاطر اسباب و ملازمات آن از قبیل آهنگ و امور همراه آن. (22)
آیه (6)
«6» وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِى لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُواً أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ
و برخى از مردم، خریدار سخنان بیهوده و سرگرم کنندهاند، تا بى هیچ علمى، (دیگران را) از راه خدا گمراه کنند و آن را به مسخره گیرند؛ آنان برایشان عذابى خوار کننده است.
نکتهها:
کلمهى «لَهْو»، به معناى چیزى است که انسان را از هدف مهم بازدارد. «لهو الحدیث»، به سخن بیهودهاى گویند که انسان را از حقّ باز دارد، نظیر حکایات خرافى و داستانهایى که انسان را به فساد و گناه مىکشاند. این انحراف گاهى بهخاطر محتواى سخن است و گاهى بهخاطر اسباب و ملازمات آن از قبیل آهنگ و امور همراه آن. (22)
شخصى به نام نضربن حارث که از حجاز به ایران سفر مىکرد، افسانههاى ایرانى - مانند افسانهى رستم و اسفندیار و سرگذشت پادشاهان - را آموخته و براى مردم عرب بازگو مىکرد و مىگفت: اگر محمّد براى شما داستان عاد و ثمود مىگوید، من نیز قصّهها و اخبار عجم را بازگو مىکنم. این آیه نازل شد و کار او را شیوهاى انحرافى دانست.
برخى مفسّران در شأن نزول این آیه گفتهاند: افرادى کنیزهاى خواننده را مىخریدند تا برایشان بخوانند و از این طریق مردم را از شنیدن قرآن توسط پیامبر باز مىداشتند، که آیهى فوق، در مذّمت چنین افرادى نازل شد. (23)
این آیه به یکى از مهمترین عوامل گمراه کننده که سخن باطل است اشاره نموده است. در آیات دیگر قرآن، به برخى دیگر از عوامل گمراهى مردم اشاره شده که عبارتند از:
الف: طاغوت، که گاهى با تحقیر «استخفّ قومه» (24) و گاهى با تهدید مردم را منحرف مىکند. «لاجعلنّک من المسجونین» (25)
ب: شیطان، که با وسوسههایش انسان را گمراه مىکند. «یرید الشیطان ان یضلّهم» (26)
ج: عالم و هنرمند منحرف که با استفاده از دانش و هنرش دیگران را منحرف مىسازد. «و اضلّهم السّامرى» (27)
د: صاحبان قدرت و ثروت، که با استفاده از قدرت و ثروت، مردم را از حقّ بازمى دارند. «انّا اَطعنا سادتنا و کبرائنا فاضلّونا السبیلا» (28)
آثار مخرّب غنا
1- ترویج فساد اخلاق و دور شدن از روح تقوا و روى آوردن به شهوات و گناهان، تا آنجا که یکى از سران بنىامیّه (با آن همه آلودگى) اعتراف مىکند: غنا، حیا را کم و شهوت را زیاد مىکند، شخصیت را درهم مىشکند و همان کارى را مىکند که شراب مىکند.
برخى انسانها از راه نوشیدن شراب و یا تزریق هروئین و مرفین مىتوانند خود را وارد دنیاى بىخیالى وبىتفاوتى کنند، برخى هم از طریق شنیدن سخنان باطل و شهوتانگیزِ یک آوازه خوان، غیرت خود را نادیده مىگیرند و در دنیاى بىتفاوتى به سر مىبرند.
2- غفلت از خدا، غفلت از وظیفه، غفلت از محرومان، غفلت از آینده، غفلت از امکانات و استعدادها، غفلت از دشمنان، غفلت از نفس و شیطان. انسانِ امروز با آن همه پیشرفت در علم و تکنولوژى، در آتشى که از غفلت او سرچشمه مىگیرد، مىسوزد.
آرى، غفلت از خدا، انسان را تا مرز حیوانیّت، بلکه پائینتر از آن پیش مىبرد. «اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون» (34)
امروزه استعمارگران براى سرگرم کردن و تخدیر نسل جوان، از همهى امکانات از جمله ترویج آهنگهاى مبتذل از طریق انواع وسائل و امواج، براى اهداف استعمارى خود سود مىجویند.
3- آثار زیانبار آهنگهاى تحریکآمیز و مبتذل بر اعصاب، بر کسى پوشیده نیست. در کتاب تأثیر موسیقى بر روان و اعصاب، نکات مهمّى از پایان زندگى و فرجام بدِ نوازندگان آلات موسیقى و گرفتارى آنها به انواع بیمارىهاى روانى و سکتههاى ناگهانى و بیمارىهاى قلبى و عروقى و تحریکات نامطلوب ذکر شده که براى اهل نظر قابل توجّه و تأمّل است. (35)
خوانندهى عزیز!
خداوند، جهان را براى بشر و بشر را براى تکامل و رشد و قرب معنوى آفرید. او جهان آفرینش را مسخّر ما نمود و فرشتگان را به تدبیر امور ما وادار کرد. انبیا و اولیا را براى هدایت ما فرستاد و آنان تا سرحدّ مرگ و شهادت پیش رفتند. فرشتگان را براى آدم به سجده وا داشت، روح الهى را در انسان دمید و بهترین صورت و سیرت را به انسان عطا کرد، قابلیّت رشد تا بىنهایت را در او به ودیعه گذاشت، او را با عقل، فطرت، و انواع استعدادها مجهّز نمود و تنها در آفرینش او، به خود آفرین گفت. «فتبارک اللّه احسن الخالقین» (36)
آثار مخرّب غنا
1- ترویج فساد اخلاق و دور شدن از روح تقوا و روى آوردن به شهوات و گناهان، تا آنجا که یکى از سران بنىامیّه (با آن همه آلودگى) اعتراف مىکند: غنا، حیا را کم و شهوت را زیاد مىکند، شخصیت را درهم مىشکند و همان کارى را مىکند که شراب مىکند.
برخى انسانها از راه نوشیدن شراب و یا تزریق هروئین و مرفین مىتوانند خود را وارد دنیاى بىخیالى وبىتفاوتى کنند، برخى هم از طریق شنیدن سخنان باطل و شهوتانگیزِ یک آوازه خوان، غیرت خود را نادیده مىگیرند و در دنیاى بىتفاوتى به سر مىبرند.
2- غفلت از خدا، غفلت از وظیفه، غفلت از محرومان، غفلت از آینده، غفلت از امکانات و استعدادها، غفلت از دشمنان، غفلت از نفس و شیطان. انسانِ امروز با آن همه پیشرفت در علم و تکنولوژى، در آتشى که از غفلت او سرچشمه مىگیرد، مىسوزد.
آرى، غفلت از خدا، انسان را تا مرز حیوانیّت، بلکه پائینتر از آن پیش مىبرد. «اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون» (34)
امروزه استعمارگران براى سرگرم کردن و تخدیر نسل جوان، از همهى امکانات از جمله ترویج آهنگهاى مبتذل از طریق انواع وسائل و امواج، براى اهداف استعمارى خود سود مىجویند.
3- آثار زیانبار آهنگهاى تحریکآمیز و مبتذل بر اعصاب، بر کسى پوشیده نیست. در کتاب تأثیر موسیقى بر روان و اعصاب، نکات مهمّى از پایان زندگى و فرجام بدِ نوازندگان آلات موسیقى و گرفتارى آنها به انواع بیمارىهاى روانى و سکتههاى ناگهانى و بیمارىهاى قلبى و عروقى و تحریکات نامطلوب ذکر شده که براى اهل نظر قابل توجّه و تأمّل است. (35)
خوانندهى عزیز!
خداوند، جهان را براى بشر و بشر را براى تکامل و رشد و قرب معنوى آفرید. او جهان آفرینش را مسخّر ما نمود و فرشتگان را به تدبیر امور ما وادار کرد. انبیا و اولیا را براى هدایت ما فرستاد و آنان تا سرحدّ مرگ و شهادت پیش رفتند. فرشتگان را براى آدم به سجده وا داشت، روح الهى را در انسان دمید و بهترین صورت و سیرت را به انسان عطا کرد، قابلیّت رشد تا بىنهایت را در او به ودیعه گذاشت، او را با عقل، فطرت، و انواع استعدادها مجهّز نمود و تنها در آفرینش او، به خود آفرین گفت. «فتبارک اللّه احسن الخالقین» (36) آیه (7)
«7» وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ ءَایَتُنَا وَلَّى مُسْتَکْبِراً کَأَن لَّمْ یَسْمَعْهَا کَأَنَّ فِى أُذُنَیْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
و هرگاه آیات ما بر او خوانده شود، مستکبرانه روى برگرداند، چنان که گویى آن را نشنیده، گویا در گوشهاى او سنگینى است، پس او را به عذابى دردناک بشارت ده.
نکتهها:
کلمهى «وَقْر»، به معناى سنگینى است. به افراد با شخصیّت و سنگین نیز باوقار مىگویند.
از این آیه استفاده مىشود که افراد متکبّر، حتّى حاضر به شنیدن سخن حقّ نمىباشند. چه رسد به آنکه آن را بشنوند و در آن اندیشه کنند و اگر منطقى نبود نپذیرند.
پیامها:
1- شنیدن سخنان لهو و باطل، آمادگى پذیرش حقّ را از انسان سلب مىکند. «لهو الحدیث... ولّى مستکبراً»
2- برخى افراد، از هر زبانى آیات الهى را بشنوند، باز هم زیر بار نمىروند. «و اذا تُتلى علیه آیاتنا ولّى مستکبراً»
گوش اگر گوش تو و ناله اگر نالهى من
آنچه البتّه به جایى نرسد فریاد است
3- روحیهى استکبارى، مانع پذیرش حقّ و حقیقت است. «ولّى مُستکبراً»
4- گوش ندادن به سخن حقّ، نشانهى استکبار است. «مُستکبراً کان لم یسمعها»
5 - مستکبران را تحقیر کنید. «کأنّ فى اُذنیه وقراً»
6- یکى از شیوههاى تبلیغى و تربیتى قرآن، استفاده از مثال و تمثیل است. «کَأن... کَأَنّ...»
7- کسى که حقّ را نمىپذیرد، مثل کسى است که هر دو گوش او سنگین باشد. «کأنّ فى اُذنیه وَقرا»
آیه (8 و 9)
«8» إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَهُمْ جَنَّتُ النَّعِیمِ
همانا کسانى که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند، براى آنان باغهاى پر نعمت (بهشت
آیه (8 و 9)
«8» إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَهُمْ جَنَّتُ النَّعِیمِ
همانا کسانى که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند، براى آنان باغهاى پر نعمت (بهشت) است.
«9» خَلِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقّاً وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
در آن جاودانهاند، وعدهى الهى حقّ است و اوست شکست ناپذیرِ حکیم.
نکتهها:
در آیات قبل بیان شد که برخى با سخنان لغو و بیهوده، مىکوشند تا پیروان حقّ را گمراه کنند، آنان با داشتن روحیّهى استکبارى و گوش ندادن به آیات آسمانى، مؤمنان را به تمسخر مىگیرند. خداوند متعال در این آیه، مؤمنان را با بشارت به نعمتهاى بهشت دلدارى مىدهد.
پیامها:
1- بهشت، مخصوص اهل ایمان و عمل صالح است. «انّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات لهم جنّات...»
2- تحقیر و تمسخرِ مستکبران را با وعدهها و بشارتهاى الهى براى مؤمنان واقعى جبران کنیم. «انّ الّذین آمنوا... لهم جنّات...»
3- ایمان همراه با عمل صالح، شرط بهرهگیرى از الطاف الهى است. «آمنواوعملواالصالحات لهم جنّات النعیم»
4- تکبّر و اعراض مخالفان، زودگذر است ولى پاداش اهل ایمان ابدى است. «خالدین فیها»
5 - وعدهها و پاداشهاى الهى را باور کنیم و جدّى بگیریم. «وعْداللّه حقّاً»
6- قدرت و حکمت الهى، پشتوانهى وعدههایش مىباشد. «وعْداللّه حقّاً و هو العزیز الحکیم»
7- قدرت و عزّت خداوند، بر پایهى حکمت او عملى مىشود. «العزیزُ الحکیم» (آرى، امروزه عملکرد بسیارى از قدرتمندان، حکیمانه نیست.)
آیه (10)
«10» خَلَقَ السَّمَوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِى الْأَرْضِ رَوَاسِىَ أَن تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِن
10)
«10» خَلَقَ السَّمَوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِى الْأَرْضِ رَوَاسِىَ أَن تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَآبَّةٍ وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ
(خداوند،) آسمانها را بدون ستونى که آن را ببینید آفرید، و در زمین کوههایى بیفکند که زمین شما را نلرزاند، و در آن از هر جنبندهاى منتشر ساخت؛ و از آسمان، آبى فرو فرستادیم، پس در زمین (انواع گوناگونى) از جفتهاى (گیاهان) نیکو و پر ارزش رویاندیم.
نکتهها:
گرچه به هر موجودى مىتوان از چند زاویه نگریست، ولى معمولاً هر چیزى در یک جهت و از یک زاویه، اهمیّت و برجستگى ویژهاى دارد. در این آیه، ویژگى مهمّ آسمانها و کرات، معلّق بودن آنها و پایههاى نامرئى آنهاست. خصوصیّت مهمّ کوهها، ثبات و جلوگیرى از لرزش زمین است. جهت مهمّ حیوانات، تنوّع و گستردگى آنها در زمین، و ویژگى مهم گیاهان، زوجیّت و پر ارزش بودن آنها است.
در این آیه، به چند نمونه از اعجاز علمى قرآن در زمانى که بشر حتّى تصور و گمان آن را نیز نداشت، اشاره شده است: یکى اشاره به ستونها و اهرمهاى نامرئى براى استقرار کرات و اجرام آسمانى. یعنى قوّهى جاذبه و نیروى گریز از مرکز، دو قدرتى که رمز گردش کرات در مدار خود هستند. اعجاز دیگر، اشاره به محافظت زمین از لرزش، به وسیلهى استقرار کوهها و همچنین اشاره به قانون زوجیّت در گیاهان مىباشد.
پیامها:
1- ندیدن، دلیل نبودن نیست. (آسمانها ستون دارد، گرچه ما آن را نمىبینیم) «بغیر عمد ترونها»
2- قبل از هر چیز، استقرار و آرامش لازمهى زندگى است. «ان تمید بکم»
3- نظام حاکم بر زمین، به خاطر انسان است. «ان تمید بکم»
4- از الطاف الهى، پخش بودن و پراکندگى منابع مورد نیاز، در تمام کرهى زمین است. «بثّ فیها»
5 - آب، نعمتى بس بزرگ و با اهمیّت است. («ماءً»، نکره و با تنوین آمده که نشانهى عظمت است)
6- به گیاهان و سبزىها و محیط زیست، کریمانه بنگریم که خداوندِ کریم، در قرآن کریم، آنها را کریم خوانده است. «من کلّ زوج کریم»آیه (11)
«11» هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِى مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِن دُونِهِ بَلِ الظَّلِمُونَ فِى ضَلَلٍ مُّبِینٍ
این آفرینش خداست، پس به من نشان دهید که (معبودان) غیر او چه آفریدهاند؟ آرى، ستمگران (مشرک) در گمراهى آشکارند.
پیامها:
1- در بحث و گفتگو، از نمونههاى عینى استفاده کنیم. «هذا»
2- ابتدا راه حق را بیان کنید و سپس از مخالفان حق، انتقاد یا با آنان مبارزه کنیم. «هذا خلق اللّه فارونى ماذا»
3- یکى از راههاى خداشناسى، مقایسه میان قدرت او و قدرت دیگران است. «هذا خلق اللّه فارونى ماذا خلق الّذین من دونه»
4- تنها به ادّعا گوش ندهیم، دلیل و سند و نمونه بخواهیم. «فارونى»
5 - سرسختى و لجاجت در برابر حقّ، ظلم است. «بل الظالمون» (این همه آثار را مىبینند، ولى باز هم با خدا و راه حق دشمنى دارند).
6- کسانى که به سراغ غیر خدا مىروند، هم گمراهند و هم ظالم. «بل الظالمون فى ضلال»
7- انحراف شرک، بر کسى پوشیده نیست. «ضلال مبین»
آیه (12)
«12» وَلَقَدْ ءَاتَیْنَا لُقْمَنَ الْحِکَمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَن یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ حَمِیدٌ
و ما به لقمان حکمت دادیم، که شکر خدا را به جاى آور و هر کس شکر کند، همانا براى خویش شکر کرده؛ و هر کس کفران کند (بداند به خدا زیان نمىرساند، زیرا) بىتردید خداوند بىنیاز و ستوده است.
پیامها:
1- نعمت ویژه، شکر ویژه مىطلبد. «آتینا لقمان الحکمة... اشکر للّه» چنانکه خداوند در برابر اعطاى نعمت ویژهى کوثر به پیامبر اسلام، از او شکر ویژه مىخواهد. «انّا اعطیناک الکوثر فصلّ لربّک و انحر» (41)
2- اوّلین فرمان به حضرت موسى بعد از نبوّت، فرمان نماز و اوّلین فرمان بعد از دادن حکمت به لقمان، فرمان شکرگزارى است. «ان اشکر لِلّه»آیه (12)
«12» وَلَقَدْ ءَاتَیْنَا لُقْمَنَ الْحِکَمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَن یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ حَمِیدٌ
و ما به لقمان حکمت دادیم، که شکر خدا را به جاى آور و هر کس شکر کند، همانا براى خویش شکر کرده؛ و هر کس کفران کند (بداند به خدا زیان نمىرساند، زیرا) بىتردید خداوند بىنیاز و ستوده است.
پیامها:
1- نعمت ویژه، شکر ویژه مىطلبد. «آتینا لقمان الحکمة... اشکر للّه» چنانکه خداوند در برابر اعطاى نعمت ویژهى کوثر به پیامبر اسلام، از او شکر ویژه مىخواهد. «انّا اعطیناک الکوثر فصلّ لربّک و انحر» (41)
2- اوّلین فرمان به حضرت موسى بعد از نبوّت، فرمان نماز و اوّلین فرمان بعد از دادن حکمت به لقمان، فرمان شکرگزارى است. «ان اشکر لِلّه»
3- شکر نعمتهاى خداوند، به سود خود انسان است. «و من یشکر فانّما یشکر لنفسه» چنانکه در جاى دیگر مىخوانیم: «لئن شکرتم لازیدنّکم» (42)
4- هرگونه دارایى و غنى ارزش نیست، غنایى ارزشمند است که از هر آفت به دور باشد. «غنىّ حمید»
5 - خداوند، حمید است، چه انسانها او را حمد کنند یا نکنند. «غنىّ حمید»
سیماى لقمان حکیم
در تفسیر المیزان بحثى دربارهى جناب لقمان آمده است که بخشى از آن را نقل مىکنیم:
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: لقمان، پیامبر نبود، ولى بندهاى بود که بسیار فکر مىکرد و به خداوند ایمان واقعى داشت. خدا را دوست داشت و خداوند نیز او را دوست مىداشت و به او حکمت عطا کرد.
امام صادقعلیه السلام مىفرمایند: لقمان، حکمت را به خاطر مال و جمال و فامیل دریافت نکرده بود، بلکه او مردى پرهیزکار، تیزبین، باحیا و دلسوز بود. اگر دو نفر با هم درگیر مىشدند و خصومتى پیدا مىکردند، میان آنها آشتى برقرار مىکرد.
لقمان با دانشمندان زیاد مىنشست. او با هواى نفس خود مبارزه مىکرد و... (43)
او داراى عمرى طولانى، معاصر حضرت داود و از بستگان حضرت ایّوب بود. او میان حکیم شدنسیماى لقمان حکیم
در تفسیر المیزان بحثى دربارهى جناب لقمان آمده است که بخشى از آن را نقل مىکنیم:
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: لقمان، پیامبر نبود، ولى بندهاى بود که بسیار فکر مىکرد و به خداوند ایمان واقعى داشت. خدا را دوست داشت و خداوند نیز او را دوست مىداشت و به او حکمت عطا کرد.
امام صادقعلیه السلام مىفرمایند: لقمان، حکمت را به خاطر مال و جمال و فامیل دریافت نکرده بود، بلکه او مردى پرهیزکار، تیزبین، باحیا و دلسوز بود. اگر دو نفر با هم درگیر مىشدند و خصومتى پیدا مىکردند، میان آنها آشتى برقرار مىکرد.
لقمان با دانشمندان زیاد مىنشست. او با هواى نفس خود مبارزه مىکرد و... (43)
او داراى عمرى طولانى، معاصر حضرت داود و از بستگان حضرت ایّوب بود. او میان حکیم شدن یا حاکم شدن مخیّر شد و حکمت را انتخاب کرد. از لقمان پرسیدند: چگونه به این مقام رسیدى؟ گفت: به خاطر امانت دارى، صداقت و سکوت دربارهى آنچه به من مربوط نبود. (44)
امام صادقعلیه السلام فرمود: لقمان نسبت به رهبر آسمانىِ زمان خود معرفت داشت. (45)
گرچه خداوند به او کتاب آسمانى نداد، ولى همتاى آن یعنى حکمت را به او آموخت.
روزى مولاى لقمان از او خواست تا بهترین عضو گوسفند را برایش بیاورد. لقمان زبان گوسفند را آورد. روز دیگر گفت: بدترین عضو آن را بیاور. لقمان باز هم زبان گوسفند را آورد. چون مولایش دلیل این کار را پرسید، لقمان گفت: اگر زبان در راه حق حرکت کند و سخن حق بگوید، بهترین عضو بدن است وگرنه بدترین عضو خواهد بود. (46)
در عظمت لقمان همین بس که خدا و رسول او و امامان معصومعلیهم السلام پندهاى او را براى دیگران نقل کردهاند.
گوشهاى از نصایح لقمان
اگر در کودکى خود را ادب کنى، در بزرگى از آن بهرهمند مىشوى.
از کسالت و تنبلى بپرهیز، بخشى از عمرت را براى آموزش قرار بده و با افراد لجوج، گفتگو و جدل نکن.
با فقها مجادله مکن، با فاسق رفیق مشو، فاسق را به برادرى مگیر و با افراد متّهم،
آیه (13)
«13» وَإِذْ قَالَ لُقْمَنُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَبُنَىَّ لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ
و (یاد کن) زمانى که لقمان به پسرش در حال موعظهى او گفت: فرزندم! چیزى را همتاى خدا قرار نده، زیرا که شرک (به خدا)، قطعاً ستمى بزرگ است.
نکتهها:
موعظه، یکى از راههاى دعوت به حقّ است و هیچ کس از آن بىنیاز نیست. یکى از نامهاى قرآن، موعظه است. «قد جائتکم موعظة من ربّکم» (62) و در کتابهاى حدیث، فصلى مخصوصِ مواعظ به چشم مىخورد.
در برخى روایات آمده است: گاهى پیامبر صلى الله علیه وآله به جبرئیل مىفرمود: مرا موعظه کن. (63) حضرت على علیه السلام نیز گاهى به بعضى از یارانش مىفرمود: مرا موعظه کن، زیرا در شنیدن اثرى است که در دانستن نیست. (64)
پیامها:
1- شیوههاى تربیتِ فرزند را از بزرگان بیاموزیم. «و اذ قال لقمان لابنه»
2- در موعظه باید ابتدا، ذهن و حواسّ شنونده را به خود متوجّه کنیم. «یا بنىّ»
3- موعظه باید بر اساس حکمت باشد. «و لقد آتینا لقمان الحکمة... و هو یعظه»
4- فرزند، به نصیحت نیاز دارد. از فرزندانمان غافل نشویم. «قال لقمان لابنه»
5 - در تبلیغ، ابتدا از نزدیکان خود شروع کنیم. «قال لقمان لابنه»
6- از بهترین راههاى تربیت صحیح فرزند، گفتگوى صمیمى با اوست. «و هو یعظه یا بنىّ»
7- از رسالتهاى پدر نسبت به فرزند، موعظه است. «قال لقمان لابنه و هو یعظه»
8 - با نوجوان باید با زبان موعظه سخن گفت، نه سرزنش. «و هو یعظه یا بنىّ»
9- موعظه باید با محبّت و عاطفه همراه باشد. «یا بنىّ»
10- یکى از شرایط تأثیر موعظه، احترام و شخصیت دادن به طرف مقابل است. «یا بنىّ»
11- در ارشاد و موعظه، مسایل اصلى را در اولویت قرار دهیم. «یعظه... لا تشرک»
12- شرک، بزرگترین خطر و اصلىترین مسئله است، در نزد خداوند، همهى دنیا متاع قلیل است، «متاع الدنیا قلیل» (65) ، ولى شرک ظلم عظیم است. «لظلمٌ عظیم» یعنى اگر همهى دنیا را به کسى بدهند که مشرک شود، نباید بپذیرد.
13- مواعظ خود را با دلیل و منطق بیان کنیم. «لاتشرک... انّ الشرک لظلم عظیم»آیه (14)
«14» وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَنَ بِوَلِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَ فِصَلُهُ فِى عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِى وَ لِوَلِدَیْکَ إِلَىَّ الْمَصِیرُ
و ما انسان را دربارهى پدر و مادرش سفارش کردیم، مادرش او را حمل کرد، در حالى که هر روز ناتوانتر مىشد، (و شیر دادن) و از شیر گرفتنش در دو سال است، (به او سفارش کردیم که) براى من و پدر و مادرت سپاس گزار، که بازگشت (همه) فقط به سوى من است.
نکتهها:
کلمهى «وَهن»، به معناى ضعف جسمانى است، چنانکه «توهین» به معناى تضعیفِ شخصیّت است.
دایرهى احسان، گستردهتر از انفاق است. احسان، شامل هر نوع محبّت و خدمت مىشود، ولى انفاق معمولاً در کمکهاى مالى به کار مىرود. در قرآن کریم، احسان به والدین در کنار توحید مطرح شده است. «و قَضى ربّک اَلاّ تعبدوا اِلاّ ایّاه و بالوالدین احسانا» (94)
در آیه مورد بحث، ابتدا دربارهى نیکى به والدین سفارش شده، سپس به دوران باردارى مادر اشاره کرده تا وجدان اخلاقى انسان را تحریک و بیدار کند و به او تذکّر دهد که گذشتهها را فراموش نکند. همواره به یاد داشته باشد که مادرش او را حمل کرد و از شیرهى جانش به او داد و به خاطر آسایش او از خواب و خوراک خود صرف نظر کرد که هیچ کس حاضر نبود چنین زحمت هایى را تحمّل کند. چون حقّ مادر بیشتر در معرض تضییع است و یا حقّ او بیش از پدر است، خداوند سفارش مخصوص نموده است.
والدین و فرزند، حقوق متقابل دارند، در آیهى قبل موعظه پدر نسبت به فرزند مطرح شد، و در این آیه احسان و سپاس فرزند نسبت به والدین.
پیامها:
1- از سخن حقّ پیروى کنیم، چه موعظهى بندهى خدا باشد، «لقمان» و چه وصیّت خداوند سبحان. «وصّینا»
2- همهى انسانها، در هر رتبه و شرایطى که باشند مدیون والدین هستند. «وصّینا الانسان» («الانسان»، شامل همهى مردم مىشود)
3- احترام والدین، حقّى است انسانى نه فقط اسلامى، حتّى والدین کافر را باید احسان نمود. «وصّینا الانسان بوالدیه»
4- آن که زحمت بیشترى مىکشد، باید نامش جداگانه برده شود. «والدیه - اُمّه»آیه (15)
«15» وَإِن جَهَدَاکَ عَلَى أَن تُشْرِکَ بِى مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَ
