مفهوم خدمتگذاری
خدمتگذاری ، مفهوم وسیع و گسترده ای دارد . این واژه ، تمام فعالیت های مثبت و مفید انسانها را در زمینه های : اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و معنوی شامل می شود . این نکته را یادآورمی شویم که : {خدمتگذاری} غیر از {انجام وظیفه} است . برای روشنی و وضوح معنای خدمتگذاری ، لازم است ، مرز این دو مشخص شود .
1- کسی که مسوولیتی بر دوش دارد ، چه در بعد معنوی و چه در بعد مادی ، و درازای کار مزد دریافت می کند . خدمتگذار نیست گر چه نتیجه تلاش او در راستای خدمت به خلق قرار می گیرد . خدمتگذار ، واژه ای است که با چگونگی عمل و نیت فرد ارتباط دارد .
البته اگر شخصی در انجام وظیفه اش کوتاهی نکرد و آن را به بهترین وجه انجام داد و علاوه ، هم و غم خویش را در رفع نارسائی های زندگی مردم قرار داد و تابع یکسری مقررات خشک و دست و پاگیرداری نبود ، نام خدمتگذار ، بر او زیبنده و شایسته خواهد بود . بنابراین ، هر خدمتگذار مالا به جامعه خدمت می کند ولی هر خدمتی خدمتگذاری نیست .
2- معلمی که علاوه بر انجام دقیق وظایف ، برای رشد و شکوفایی شاگردان ، دل می سوزاند ، عالمی که علاوه بر تبیین احکام دین ،در امور خیر و مسائل زندگی مردم پیشگام است و با مبارزات و فداکاری هایش ، از اذت های زندگی چشم می پوشد ، متمکنی که علاوه بر انجام وظایف شرعی ، با اموال و دارائیش بانی مراکز سودمند می گردد . به نیازمنندان امداد می رساند و بالاخره آن بسیجی که از ناموس و ارزش های دینی ، عاشقانه به دفاع بر می خیزد ، همه از نمونه های بارز خدمتگذاری بیشمارند . بدینسان می یابیم که در مفهوم خدمتگذاری ، گذشت ، فداکاری ، ایثار ، تمل سختی و ناگواری و احساس همبستگی به همنوعان نهفته است . با توجه به وسعتو گستردگی معنای خدمتگذاری ، می توان آن را به دو بخش تقسیم کرد :
1- خدمت های مادی
2- خدمت های معنوی
تاسیس مدارس و موسسات ، مراکز امداد تلاش هایی از قبیل : امدادرسانی ، ساختن مدرسه ، دانشگاه ، مسجد ، پاک ، ورزشگاه و ... از مقوله خدمات مادی است .
خدماتی مانند : تعلیم ، ارشاد ، پاسداری از عقیده و اخلاق مردم ، تبلیغ از ارزشهای دینی ، ستیز با متجاوزان ، کوشش در راه استقلال و عزت و بالاخره فداکاری و فدا شدن در راه ایمان و عقیده از جمله خدمت های معنوی شمرده می شوند .
اینک که مقصود ما از به کاربردن وتژه خدمتگذاری ، در این مقاله ، بیان شد ، اشارتی خواهیم داشت به ارزش و اهمیت خدمتگذاری و برخی از جوله های آن .
خدمتگذاری از دیدگاه اسلام و ائمه
اسلام ، در برنامه ها و تعالیم ، بر آن است که : جمع اندیشی و جمع زیستی سازگار و با هدف را در پیروان خویش ، ایجاد و تقویت کند و به گونه ای که مردمان را { عیال خدا} بیند . در جهان بینی اسلام ، از یک طرف ، مسئله خدمت به خلق مقدمه قرب الهی و نوعی عبادت تلقی شده است و از دیگر سوی ، به هر اندازه که انسان ذز بعد شناخت و معرفت حق تعالی رشد و تکامل پیدا کند ، در خدمت به مردم ، بیشتر عشق می ورزد زیرا شیفته حق ، خدمت به خلق را جدای از بندگی خالق نمی بیند به همین جهت ، در انسان های متعای و فرزانه و آشنایان به جهان بینی اسلامی ، حس نوعدوستی و خدمت به خلق و جامعه ، بیشتر به چشم می خورد .
پیامبر اکرم (ص) سودمندی و خدمت به مردم را در کنار ایمان به خداوند ، معبار و ملاک ارزشمندی انسان دانسته و می فرماید :
خصلتان لیس فوقهما من البر شیء : الایمان بالله و النفع لعبادات
الله 3 ...
ایمان به خدا و نفع رساندن به بندگان او ، دو خصلت نیک است که برتر از آن چیزی نیست .
از این بیان استفاده می شود که اگر عشق و سوز به مردم ، که نمودار محبت به پروردگار است ، برروح آدمی حاکم گردد و با ایمان و اعتقاد به خداوند در آمیزد ، انسان خدمتگذار و پر تلاش می سازد که هیچ گاه از خدمت به دیگران غفلت نمی ورزد که بفرموده رسول خدا (ص) مسلمانی غیر از خدمت به دیگران غفلت نمی ورزد که به فرموده رسول خدا (ص) مسلمانی غیر از خدمت به برادران مسلم و اهتمام در رفع مشکلات آنان نیست :
من اصبح و لم بهتهم بامور المسلمین فلیس بمسلم 4 .
در برخی از روایات ، خدمتگذاری یکی از ویژگی ها و مشخصه های اصلی مومنان دانسته شده است : یکی از راویان می گوید : از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود :
المومنون خدم بعضهم لبعض . قلت : و کیف یکون خدما بعضهم لبعض
قال : یفید بعضهم یعضا 5 .
امام صادق (ع) فرمود : مومنان خدمتگذار یکدیگرند . گفتم چگونه ؟ فرمود : به یکدیگر فایده و سود می رسانند .
این ها و صدها نمونه دیگر از تعالیم دینی در این زمینه ، نشان دهنده پیوندی تنگاتنگ بین ایمان و خدمتگذاری است .
آنان که خود را مومن می پندارند و به پندار خود ، برای قرب به خدا ، عزلت می گزینند و از مسئولیت های اجتماعی رو برمی تابانند ، با روح تعالیم اسلام بیگانه و در پیشگاه حق ، عذری نخواهند داشت .
امام خمینی ، رحمه الله علیه ، که خود اسوه ایمان به خدا و خدمت به خلق بود ، در دستور العملی به رزندشان ، چنین می نگارند :
( پسرم !... آنچه گفتم بدان معنی نیست که خود را از خدمت به جامعه کنار کشی و گوشه گیر و کل بر خلق الله باشی که این از صفات جاهلان کتنسک است . با درویشان دکان دار... پسرم ! از زیر مسئوولیت انسانی که خدمت به حق در صورت خدمت به خلق است نشانه خالی مکن که تاخت و تاز شیطان در این میدان ، کمتر از تاخت و تاز در بین مسئولین و دست اندرکاران نیست ) 6 .
محدوده خدمت
ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا خدمت ، مطلقا ، ارزش ذاتی دارد ؟ در هر جا و به هر کس که خدمت بشود پسندیده و مورد ستایش است ؟ یا خدمت مسلمانان به یکدیگر ، در جامعه اسلامی است که دارای ارزش و اهمیت است ؟
از نظر اسلام ، خدمت به مردم به تعبیر روایات (ناس) ، عملی است مطلوب و شایسته . پیامبر اکرم (ص) فرمود :
راس العقل بعد الدین انوددال الناس و اصطناع الخیر الی کل بر
و فاجر7 .
پس از ایمان به خداوند ، سرآمد تمام اعمال عاقلانه ، بشر دوستی و نیک به مردم است چه خوب و درستکار باشند و چه فاسق و گناهکار.
آنان که بسان خورشید بر نیک و بد می تابند و بخل و امساکی در این جهت ندارند ، بی شک خدمتگذار بشرند و از پاداش خداوند نیز بهرمند .
امام موسی بن جعفر(ع) فرمود :
ان الله عبدافی الارض یسعون فی حوائج الناس هم الامومنون یوم
القیامه 8 .
خدا را در زمین بندگانی است که در برآوردن نیازمندیهای مردم تلاش می کنند . ایشان ، در قیامت در امنیت و امان قرار دارند .
این گونه روایات ، خدمت را ، مطلقا ، ارزش دانسته و محدودیتی در آن قائل نشده است روایات فراوان دیگری نیز داریم که در آن ها قید خدمت به مومن آورده شده که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد . از مجموع این دو گروه از روایات چنین به دست آید که خدمت رسانی مسئله ای است که دارای ارزش ذاتی و همانگونه که خدمت به مومن از ارزش والایی برخودار است ، خدمت به غیر مومن نیز ارزش است .
جلوه های خدمتگذاری
خدمتگذاری با عناوین و تعبیرات گوناگون در منابع دینی ، مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است که هر کدام به گونه ای مسوله خدمت به مردم را در ابعاد مختلف ، مطرح می سازد ، که در مجموع ، همه ، جلوه های یک حقیقتند . در این باره ، به ذکر چند عنوان اشاره می کنیم و یادآور می شویم که : ذکر این عناوین ، جدای از یکدیگر ، به معنای استقلال و عدم تداخل آنها نخواهند بود .
الف . سودمندی و نفع رسانی
در بسیاری از روایات ، خدمت به خلق و سودرسانی به آنان ، عامل ارزشمندی انسان ، به شمار آمده است و پیامیر اکرم (ص) ، در پاسخ این سوال که محبوبترین افراد ، پیش خداوند چه کسانی هستند ؟ فرمود ؟
انفع الناس للناس 9 .
یا در وصف مومن می فرماید :
مثل المومنون مثل النخله ما اخذت منها من شی نفعک 10 .
شخص یا ایمان ، همانند درخت خرمااست که هر چه از آن برگیزی سودمند و مورد استفاده است .
از آنجا که انسان با ایمان ، براساس حق و حقیقت زندگی می کند ، نمی تواند جز نفع رسانی ، روش دیگری را پیش گیرد . نفع رسانی جزء مقومات ایمان او به شمار می آید از این رو ، قرآن مجید (حق) و طرفدارانش را ، از آن نظر که نافع و سودمندند برای دیگران ، جاوید و ماندگار خوانده است :
... و اما ما ینفع الناس فیمکث فی الارض 11.
بنابراین ، سراپای زندگی انسان معتقد به خدا و روز واپسین را این ویژگی تشکیل می دهد که در هر موقعیتی قرار بگیرد و به هر دریچه ای که رسد برای مردم و در خدمت آنا است . امام صادق(ع) در ذیل آیه شریفه
( وجعلنی مبارکا اینما منت ) 12 فرمد : (ای نفعا) 13 ! .
بدینسان می ابیم که مومن ، انسانی است مبارک ، برخیز و پرسود برای دیگران و لازمه خصلت ، خدمتگذاری وی نسبت به همنوعان است .
ب : برآوردن نیاز
گره گشایی ، حل مشکل دیگران و برطرف نمودن نیازهای مادی و معنوی مردم ، جلوه های دیگری از خدمتگذاری هستند که مورد سفارش اسلام می باشند . برخرداری از این ویژگی ؛ توفیقی است که خداوند نصیب بندگان نیکش می سازد . در حقیقت ، نیازمندی که به انسان روی می آورد ، رحمت و هدیه ای الهی است که باید از آن استقبال گردد . امام حسین (ع) می فرماید :
ان حوائج الناس الیکم من نعم الله علیکم فلا تملواالنعم 14 .
نیازخای مردم (که شمابرای حل آنان اقدام می کنید ) از جمله نعمت های خداوند است برای شما . از مراجعه مردم به خودتان اظهار ملامت و دلتنگی نکنید .
انسان اگر بتواند حاجت و نیاز کسی را برطف کند ، ولی در آ کوتاهی بورزد ، گویا نعمتی را ناسپاسی کرده و از فیض و رحمت خداوند روی برتابیده و در نتیجه به خود ، ظلم و ستمی را روا داشته است . امام کاظم (ع) می فرماید : من اتاه اخوه المومن فی حاجه فاتما هی رحته من الله ساقها الیه .
فان فعل دلک فقد وصله بولایتنا و هی موصوله بولایه الله و ان رده فقد ظلم نفسه و اساءالیها 15 .
آن که برادر دینیش نیازی پیش او می برد ، آن نیاز رحمتی است که الهی که خداوند به سوی او فرستاده است . اگر آن نیاز را برآورد ، به ولایت خداوند پیوسته است واگر آن نیاز را رد به خود ستم کرده و بدی رسانده است . روشن است که : ( قضا حوائج الناس) و برآوردن نیازهای مردم هر گونه اقدام مثبت و خیرخواهانه در مسائل مادی و معنوی را شامل می شود بنابراین ، همانگونه که چراغی را فرا راه مردم برافروختن ، نابینایی را دست گری کردن یتیمی را سرپرستی و نوازش نمودن خدمت و برآوردن نیاز نیاز به شمار می آید ، همچنین گوراهی را هدایت کردن ، جاهلی را ارشاد نمود و منحرفی را به راه آوردن نیز ، از مصادیق بارز خدمتگذاری است . در این باره نمونه های فراوانی در کتب احادیث به چشم می خورد ، تا آنجا که برای این عنوان ، باب مستقلی گشوده است . 16
ج . یاری به دیگران
از جلوه های خدمتگذاری ، یاری به دیگران است . یاری در مسائل و مشکلات زندگی ، بوزژه ئر بعد مالی و اقتصادی ، که از آن در فرهنگ اسلامی ، تعبیر به (مواسات) شده است .
در معنای واژه مواسات گفته اند :
( مواسات ( با همزه) با برادران دینی ، عبارت است از یاری رساندن به آنان ، با مال و جان و مانند آن . در چیزهایی که به آن نیازمندند و مواسات ( با واو) هم در لغت به همین معنی بخ کار رفته است ) 17 .
در اهمیت این عمل سخن فراوان است . پیامبر اکرم (ص) کمک رسانی به برادران دینی را (مواساه الاخ فی الله ) از بهترین و سرآمدترین کارها (سیدالاعمال) شمرده است 18 .
در سیره و روش آن حضرت برتری و فضیلت از آن کسانیث بود که دارای این صفت باشند .
... اعظمهم عنده منزله احسنهم مواساه و موازره 12 .
اگر جامعه اسلامی را مانند پیکر واحدی بدانیم ، اعضای این پیکر ارتباطی حیاتی و سرنوشت ساز ، با یکدیگر دارند ، اختلال و کم کاری در یک عضو ، عامل به هم خوردن تعادل بدن خواهد شد . در این هنگام ، بقیه اعضا باید به کمک آن عضو بشتابند و به او یاری دهند تا نظم و تعادل به بدن برگردد و حیات و زندگی ممکن شود . این حقیقت در سطح جامعه اسلامی نیز باید پیاده شود . اگر نیازمندی به عللی نتوانند خود را همپای دیگران قرار دهد ، شایست است دیگران به او یاری دهند تا عدالت اجتماعی در جامعه محقق گردد . امام صادق (ع) ایجاد مواسات را به عنوان حق افراد جامعه اسلامی بر یکدیگر بیان فرموده است :
یحق علی المسلمین الاجتهاد فی اتواصل و التعاطف و
المواساه الهل الحاجه و تعاطف بعضهم علی بعض 20 .
مسلمانان موظفند در راه پیوستگی وکمک نسبت به نیازمندان کوشا و جدی باشند ، از عواطف و اخلاقی کمک های مالی مضایقه نکنند به هنگام گرفتاری و نیاز ، یارو یاور هم باشند .
بر و احسان
بر ، به معنای گستردگی انجام کار نیک است . هر گونه اقدامی که به گونه ای در راستای خدمت مردم و جامعه قرار بگیرد امعه و مردم را به سوی خیر ونیکی فرا خواند ، از مصادیق (بر) است .
بر و نیکی و نیکوکاری ، این نیست که انسان وظایف فردی و عبادی خود را به بهترین شیوه انجام دهد و از سرنوشت دیگران بی خبر باشند بلکه آن انسانی نیکوکار است و در ردیف ابزار ، قرار دارد که همپای انجام اعمال عبادی فردی .
به وظایف اجتماعی و تعاون و خدمت به دیگران نیز توجه داشته باشد :
لیس البران تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن
بالله و الیوم الاخروالملائکه و الکتاب و النبیین و آنی المال علی حبه ذوی القربی و الیتامی و المساکین وابن السبیل و السائلین و فی الرقاب و افام الصلوه و آتی الزکوه والموفون بعهدهم اذا عاهدوا و الصابرین فی الباساء و الضراء و حین الباس 21...
نیکی ان است که روی خود ، به جانب مشرق و کغرب کنید الکه نیکوکار کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب خدا و پیامبران ایمان آورد و مال خود را ، با آن که دوستش دارد . به خویشان و یتیمان و درماندگان و مسافران و گدایان و در بند ماندگان ببخشد و نماز بگذارد و زکات بدهد و اینان چون عهدی می بندند بدان وفا می کنند و در بینوایی و بیماری و به هنگام جنگ ، صابرند .
پر واضح است ، کسی که می تواند از مال و ثروت بگذرد و از آن در راه خدمت به مردم ، بهره گیرد که پشتوانه ایمانی و عقیدتی استواری برخوردار و از ناخالصی ها پیراسته باشد . همراه با ایمان و انجام فرایض دینی به خدمات اجتماعی دست بتازنده و زمره نیکان و ابراز قرار می گیرد .
از امام صادق (ع) نقل شده است :
... من خالص الایمان البر بالاخوان و السعی فی حوائجهم فی العسر
والیسر 22.
نیکی به برادران دینی و تلاش و جدیت بزای رفع مشکلات آنان ، در تمام زمینه ها و در تمام زمینه ها و در هر شرایط برخاسته از ایمان خالص است.
بدینسان می یابیم که (بر) و نیکوکاری یکی از شاخه های مهم اخلاق اجتماعی انسان است و ریشه همه خدمات و نیکی ها به شمار می رود . از این روی امام علی (ع) می فرماید :
جماع الخیر فی اعمال البر23 .
احسان ، نیز هم افق با براست احسان هر خدمتی را که برای مردم انجام گیرد و در برابر آن انتظار پاداشی نباشد ، شامل می شود . مرحومه علامه طباطبایی می فرماید :
الاحسان الی الغیر ... هو ایصال خیر اونفع الی غیر لاعلی سبیل
المجازاه و المقابله ، ان یقابل الخیر باکثرهمنه و یقابل الشر باقل منه و یوصل الخیر الی غیر متربعا به ابتداء 24 .
احسان به دیگران ... نفع و نیکی رساندن به آنان است . بدون انتظار پاداش مقابل .
از مصادیق احسان است : جبران نیکی دیگران به گونه ای فزونتر و شایسته تر و برخورد با بدب آنان . در مرتبه ای نتزلتر و بالاخره ، خدمت ابتدا و بی انتظار پاداش .
احسان یکی از اصول اساسی ارزش ها در جامعه اسلامی است و خداوند در قرآن همگان را به انجام آن فرمان داده است :
ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی 25 ...
پیامبر اکرم (ص) این یه را در بر دارنده و جامع تمام ارزش ها دانسته است:
جماع التقوی فی قوله : ان الله یامر26...
روشن است که اگر بنیاد جامعه ای بر پایه عدل و احسان و کمک به خویشان استوار گردد و خدمتگذاری در آن پدیدار شود ، آن جامعه ، از ارزشهای زیربنایی و اساسی برخوردار خواهد بود . از این که در آیه فوق (احسان ) پس از (عدل) ذکر شده است ، استفاده می شود که در مفهوم احسان یک نوع گذشت از حق شخصی و ایثار نهفته است .
به همین جهت علی (ع) سرآمدترین جزء ایمان را احسان و آخرین مرتبه احسان را ایثار دانسته است :
راس الایمان الاحسان الناس27 .
الایثار غابه الاحسان 28 .
انگیزه ها در خدمتگذاری
خدمت امری است پسندیده اما آنچه ارزش آن را بالا می برد و یا از ارزشش می کاهد . انگیزه هایی است خدمت بر اساس آنها شکل می گیرد . برخی از هدف انگیزه خدمتشان نوعدوستی و انسان گرایی است . بر این باورند که خدمت ، مرز ، نژاد ، عقیده ، ایمان و ... را نمی شناسد بلکه هر جا انسانی یافت شود که می توان به او خدمت کرد ، باید سراغش رفت . صاحبان این تفکر ، اصل خدمت را ملاک و معیار می گیرند اما به متعلق آن کاری ندارد. البته این طرز تفکر ، در حد خودش ، در خور ستایش است اما کامل نیست .
انگیزه برخی از مردم ، در خدمت رسانی ، یک نع دادو ستد است یعنی قدمی بر می دارند تا قدمی بر ایشان برداشته شود . در این بینش محور خدمت گذاری ! از ارزشی برخوردار نیست زیرا نه انگیزه مردمی در آن وجود دارد و نه احساس نوعدوستی.
اینان خدمت می کنند ، تا به نام و نانی برسند و مقامی بدست آورند یا اغراض و اهداف سیاسی و مانند آن دست یابند عشق به اصل خدمت ندارند بلکه انگیزه اساسی آنان مقاصد اجتماعی و دنیایی است !
برخی از افقی بالا به انسان ها می نگرند و در بینش ، آنان ، همه مردم اعیال ( خداوندند . خدمت به خلق در تفکر و اندیشه اینان ، نوعی عبادت و تقرب به پروردگار است . کار و خدمت صاحبان این فکر ، هم حسن فاعلی دارد و هم از حسن فعلی ، برخوردار است . به عقیده ایشان تنها مفید بودن عمل کافی نیست بلکه باید فاعل نیز ، نیت و هدف خیر داشته باشد . صاحبان این نظر می کوشند که ضمن مفید شکل عمل ، روح معنویت را نیز بر آن حاکم سازند . تا ثمره این حرکت خیرخواهانه ، آنان را از منزل خودخواهی و هواپرستی خارج وو منزل صفا و اخلاص برساند .
پیدایش این نگرش ، تنها در سایه تفکر دینی و جهان بینی الهی ممکن است . در مقام ارزشگذاری خدمتها ، خدمت نشات گرفته از این جهان بینی ، از ارزشمندترین آنها به شمار می رود به همین جهت ، در قرهنگ دینی ، عمل و خدمتی مایه ارزش و عامل کمال آدمی است که انگیزه انجامش ، قرب و رضایت خداوند باشد .
آفات خدمتگذاری
خدمتگزاری ، مانند هر عمل دیگری ، ممکن است در حین انجام و یا پس از آن ، گرفتار آفات گردد بدین شرح :
الف) منت و آزار
چه بسا خدمتی در مرحله انگیزه و صحنه عمل ، صحیح و خدایی انجام پذیرد از لاظ شکل و قالب به شایستگی به فرجام برسد ولی پس از اتمام ، گرفتار آفت و به ضد ارزش تبدیل شود ، مانند : بذری که در زمین آماده پاشیده می شود و به محصول دهی هم می رسد ف اما پیش از بهره برداری ، دچار آفت می گردد .
منت همه جا محکوم است منت ، نیشی است که نوش خدمت را از بین می برد . خداوند ، ضمن فرمان به انجام صدقه و انفاق ، از هر گونه عملی که ارزش و مقدار آن را نابود سازد نهی می کند :
لا بطلوا صدقاتکم بالمن والاذی 29... علی (ع) خطاب به مالک و همه دولتمردان ، هشدار می دهد که مبادا خدمات عمومی و فعالیت های مردمی را به منت و ... آلوده سازند :
ایاک والمن علی رعیتک باحسانک اوالتزید فیما کان من فعلک اوان
تعدهم فتتبع موعدک بخلفک ... فان المن یبطل الاحسان 30 .
بپرهیز که نیکی خود بر رعیت منت بگذاری ، یا آنچه کرده ای بزرگ شماری یا آنان را وعده ای دهی و در وعدهخ خلاف آری ، که منت نهادن ارج نیکی را ببرد .
در این ستاست که امام سجاد(ع) یکی از مکارم اخلاق را خدمت بی منت دانست و از خداوند طلب می کند :
واجر للناس علی یدی الخیر و لا تمحفه بالمن 31 .
خدایا ! خیر و نیکی و خدمت را به دست من روان ساز و آن را به منت نهادن تباه مساز .
روشن شد که اسلام ، به ارزش های اجتماعی و حیثیت مردم تاکید می ورزد و هر خدمت و کار نیکی را که ارزش ها و موفقیت افراد را نادیده بینگارد ، طرد و مهر ابطال بر آن می زند .
ب ) ریا و شهرت طلبی
هر عملی و خدمتی ، صاف و خالص آن از جایگاه ارزشی برخوردار است . خدمتی که برای آوازه و زیبا جلوه دادن اعمال و رفتار و خوش نامی عرضه گردد ، آلوده است و در پیشگاه حق غیر مقبول ، این آفت ، روح عمل را می میراند . آن را قالبی بی محتوی جلوه می دهد . قرآن مجید ، به اتفاق و خدمات عمومی و مردمی تاکید می کند ولی اعمال برخواسته از شهرت طلبی را نمی پذیرد . آن را ناشی از عدم اعتقاد ه خداوند و روز جرا می داند .
کالذی ینفق ماله رثاء الناس و لا یومن بالله و الیوم الاخر فمثله کمثل
صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلدا، لا یقدرون علی شیء مما کسبوا 32 .
ای ایمان آورندگان ! همانند آن که اموال خود را از روی آن قشری را خاک متراکم را به صورت بوستان و کشتزاری پر ثمر پرورده باشند و باران دانه درشتی سیل آسا ببار و قشر خاک را بلغزاند و در هم بپیچد که جز صفحه خارای صاف و براق بر جای نماند و کشتکار ، از مزرعه و بوستانی که پرورده ، چیزی به دست نیاورد .
3 . زیاده روی
در اعمال و رفتار ، اعتدال بایسته است و خروج از اعتدال و راه میانه ، تباهی آور و آفت زا .
اسلام در همه برنامه های فردی و اجتماعی ، اصل میانه روی را پذیرفته و به پیروانش سفارش نبوده است . با دوستیها ، تشریفات ، اسراف و تبذیرها که در پیرامون خدمات و کارهای خیر انجام می گیرد . مورد امضای اسلام نیست و از آن نهی شده است در خدمات عمومی و مردمی ، باید کوشش شود که این ْفت بنیادد برافکن راه نیابد .
اسراف و تبذیر در هر کجا که راه یابد ، تباهی آفرین است و عمل را هر چند مقدس و ارزشمند از اوج به حضیض می آورد و چه بسا ، تبدیل به ضد ارزش می کند . قرآن ، ضمن تاکید و تشویق به انفاق و هر گونه کار نیک اجتماعی ، به نکته نیز اشاره می کند :
والذین اذ انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قوما . 33
هم آنان که چون انفاق کنند از حد لازم عدول نکنند و کوتاه هم نیاید بلکه در میان افراط و تفریط ، حد اعتدال را در پیش گیرند ، که قوام زندگی را از دست ندهند .
در همین باره :
ولا تجعل یدک مغلوله الی عنفک ولا تبسطها کل البسط 34 .
نه دست خود را از روی خست برگردن بیند و نه به سخاوت یکباره بگشای...
آنچه بیان شد ، نگاهی بود گذرا به برخی از آفت ها و ضد ارزشها در خدمتگذاری . البته در اینجا ناگفته بسیار است و ذکر مصادیق و موارد بی شمار که مجالی دیگر می طلبد .
حکومت و خدمت
آنچه تا کنون درباره خدمتگزاری ، اهمیت و جلوه های آن نگاشتیم . بیشتر بر محور خدمتهای فردی و مردمی تاکید داشت اما بجش عمده و اساسی خدمتگزاری ، خدمت دولت ها و حکومت هاست زیرا آنها از سویی منابع ملی و ثروتهای عمومی را در اختیار دارند و از سوی دیگر ، امکانات اجرایی و راه های به کاگیری آن برخوردار . در این بخش دو مطلب را یادآور می شویم :
1- خدمتگزاری دولتمردان و ارزش آن .
2- ایجاد روحیه و زمینه خدمتگزلری توسط آنها
پیش از آنکه به بررسی این بحث بپردازیم ذکر نکته ای ضروری می نماید :
فرهنگ حکومت ها ، نقش زیربنایی در خدمتگذاری و عدم آن دارد . در حکومت های طاغوتی ( فرهنگ امنیت) حاکم است . در نقطه مقابل ، حکومت های الهی و اسلامی قرار دارند که فرهنگشان (فرهنگ عبودیت) است .
در بینش سردمداران طاغوتی ، همه چیز بر محور (من) و اشباع شهوات و غرایز شخصی دور می زند و شکل می گیرد . چنین حاکمتنی ، تنها منافع و تامین خواسته های خویش را می اندیشند .
مردم در نظر اینان ، از شخصیت و هویت مستقل و انسانی برخوردار نیستند و از این روی از هر عاملی که ژایه های قدرت آنان را استوار سازد ، سود می جویند گر چه به قیمت فدا شدن ملت و جامعه تمام شود .
در بینش دولتمردان اسلامی ، جز کار و خدمت مخللصانه و صادق ، چیز دیگری مطرح نیست . این تشنگتن قدرت از شیفتگان خدمت جدا می شوند در منابع اسلامی ، به حاکمان و دولتمردان که با قوانین اسلام بر مردم حکومت می کنند ، سفارش شده است که همواره کانون مهر و خدمتگذاری مردم باشند .
علی (ع) به فرماندار مصر چنین توصیه می کند :
واشعر قلبک الرحمه للرعیه لهم و اللطف بهم ولا تکونن علیهم
سبعا ضاریا تغنتم اکلهم ، فانهم صنفان انااخ لک فی الدین و اما نظیر لک فی الخلق 35 .
و مهربانی بر رعیت را برای دل خود پوششی گردان و دوستی ورزیدن با آنان را و مهربانی کردن با همگان و مباش همچون جانوری شکاری که خوردنشان را غنیمت شماری ! چه رعیت دو دسته اند ! دسته ای برادر دینی تواند و دسته دیگر در آفرینش با تو همانند .
اگر محور مسوولیت پذیری ، عبودیت حق و خدمت به مردم باشد ، هیچ گاه حکومت و ریاست ، به صورت هدف و طعمه در نمی آید بلکه امانتی است در اختیار حاکم .
علی (ع) در این باره می فرماید :
ان عملک لیس لک بطعمه فی عنقک امانه و انت مسترعی لمن فوقک . لیس
لک ان تفتات فی رعیه 36 ... کاری که به عهده توست نانخورش تو نیست بلکه بر گردنت امانتی است . آنکه تو را بدان گمارده ، نگهبانی امانت را به عهده گذارده . تو را نرسد که آنچه خواهی به رعیت فرمایی .
حکومت اسلامی ، باید در راس برنامه و اهدافش خدمت به مردم قرار بگیرد و بکوشد که در مردم روحیه خدمتگذاری ایجاد بکند و آنان را به سمت کارهای اساسی و سازنده جذب نماید . طبعا ، چنین امری ، طرح و برنامه دقیق و زمینه سازی مناسب را می طلبد .
عوامل موثر در ایجاد روحیه خدمتگذاری :
الف ) تبلبغات
تبلیغات ، نقش عمده ای در تشویق و ترغیب خدمتگزاری مردم برای خدمتگزاری دارد .
دولت علاوه بر ایجاد روحیه خدمتگزاری در مردم ، می بایست ، خدماتی برای مردم انجام می دهد ، صادقانه ب آنان در میان یگذارد . طرح ها و برنامه هایی که امکان دارد مردم در اجرای آن نقشی داشته باشند ، به آنان ابلاغ کند .
برای اطمینان مردم به دولتمردان ، ضروری است از اخبار مبالغه آمیز و گزافه گوییها در زمینه بیلان خدمات و وعده هایی که رسیدن به آنها ، به زودی ، میسر نیست ، اجتناب شود .
در دستور العمل سیاسی اجتماعی مولا ، علی (ع) می خوانیم :
ایاک ... ان تعهدهم فتبع موعدک بخلفک یوجب المقت
عندالله و عندالناس ... و ایاک والعجله بالامور قبل اوانها ... 37 بژرهیز از این که مردم را وعده ای دهی و در وعده خلاف آری ... زیرا خلاف وعده ، خشم خدا و مردم را برانگیزاند ... و بپرهیز از شتاب در کارهایی که هنگام انجام آن نرسیده است .
بر مدیران ومسوولان کشور است که هر کاری را به هنگام آن بگزارند و از اعلام و اظهار طرح و برنامه ای که شرایط آن فراهم نیست احتزاز نمایند .امام جواد (ع) فرمود : اظهار الشی ءان یستحکم مفسده له .38
ب)ضرورت تشویق وتنبیه
مساله دیگر که در ایجاد زمینه و روحیه خدمتگزاری موثر است ،تشویق وتنبیه بجا و بموقع است . حکومت اسلامی نباید خدمت و خیانت را یکسان ببیند و با نیک و بد ، برخورد مساوی داشته باشد زیرا این گونه برخورد ،زمینه خدمتگزاری را در مردم از بین می برد .
امیر المومنین (ع) می فرمایند :
و لا یکونن والمحسن و امیسی عندک بمنزله سواء،فان فی ذلک تزهیدا
لاهل الاحسان فی الاحسان ،و تدبیرا لاهل لاساء ...39 و مبادا نکوکار و بدکردار در دیده ات و برابر آید که آن ،رغبت نکوکار درنیکی کم کند وبدکار را به بدی وادار نماید .
ج)انتخاب کارگزاران صالح
دولت و حکومت اسلامی وقتی موفق به ارایه خدمات و ایجاد جو وفضای خدمتگزاری خواهد بود که از مدیران و وکارگزاران شایسته و واجد شرایط برخوردار باشد .انتخاب صحیح در کار اجرایی ویژه درکارهای کلیدی ،مهمترین مساله برای زمامداران است .
بازسازی مراکز خدمت رسانی و مدیریت کشور و پاکسازی آنها از عوامل ناسالم و ناشایسته ،عامل مهمی در ایجاد زمینه خدمتگزاری دولت ومردم به شمار ی می آید .
به فرموده علی (ع)
ان نشر وزاریک من کان لاشرار قبلک وزیرا ومن شرکهم فی الایام
فلایکون لک بطانه فانهم اعوان الایمه واخوان الظلمه 40 .بدترین وزیران تو ،کسی است که پیش تو وزیر بدکاران بوده وآن که در گناهان آنان شرکت نموده .پس مبادا چنین کسان محترم تو باشند که آنان یاوران گناهکارانند وستمکاران را کمک کار.
سپس حضرت به ویژگی های نیروهای جایگزین اشاره نموده و بر این نکته یادآور می شود که :
تلاش کن از کسانی که نظم و حکومت استفاده کنی که تخصص و تعهدشان محرز ومسلم باشد :
...وانت واجد منهم خیر الخلف ممن له آرایهم ونفاذهم
ولیس علیه آصارهم واوزارهم ،ممن لم یعاون ظالما علی طلمه ولا آثما علی الثمه .اولیک احف علیک وموونه واواحسن لک معونه واحنی وعلیک وعطفا واقل لغیرک ایفا فاتخذ اولیک خاصه ولخلواتک وحفلاتک ...
وتو جانشینی بهتر از ایشان خواهی یافت که در رای گذاردن کار چون آنان باشد ،وگناهان رادرگناهش مددکار .بار اینان بر تو سبکتر است ویاری ایشان بهتر ومهربانی شان بیشتر و دوستی شان با جز تو کمتر ،پس اینان ر اخاص خلوت خودگیر ودر مجلسهایت بپذیر .
د) ایجاد جواعتماد وامنیت
ایجاد انگیزه خدمت وگسترش آن در بین مردم ،فضای مناسبی را میطلبد .دولت ،می تواند این نقش را داشته باشد و زمینه های مناسب را ،برای عرضه خدمت از سوی مردمان خدمتگزار ایجاد کند ،از جمله : اعتماد به مردم وبهای لازم به کار آنان .این امر سبب می گردد که مردم با عشق وعلاقه به خدمات عمومی روی بیاورند و بسیاری ازنابسامانی های اجتماعی را سامان دهند وجامعه را به عطر دل انگیز خدمت وکمک به همنوع معطر کنند . بسیاری از بدگمانیها را از بین می برد و درنهایت رنج ومشقت دولت را در اداره جامعه میکاهد .
به فرموده امیرمومنان
...فلیکن منک فی ذلک امر یجتمع لک به حسن الظن بر عینک فان
حسن الظن یقطع عنک نصیا طویلا 42...
پس رفتار کن تو چنان باید که خوش گمانی رعیت برایت فراهم آید ، که این رنج دراز را از تو می زداید .
روحانیان و خدمتگزاری
در طول تاریخ ،خدمتگزاران فراوانی بوده اند که دست به خدمات ارزنده وچشمگیری زده اند وجودشان مایه برکت و خیر برای مردم بوده است ،اموال وثروتهایی که به عنوان {موقوبه } در حوزه فرهنگ اسلامی دیده می شود گوشه ای از این خدمتهای ماندگار است . بناهای خیریه ،مساجد ،تکایا ،پلها وبسیاری از تاسیسات عام المنفعه دیگر ،دلیل آن است که همواره انسانهای خدوم وخدمتگزار در جامعه بوده اند که وجودشان منشا آثار وخدمات مفید و مردمی گردیده است .چهره هایی که عمر خود را در پی کسب ابتکار اختراع وبذل دانش وشکوفایی استعدادها گذاشتند و به مردم وجامعه خدمت کردند .
عالمان راستین و درد آشنایی که خدمتگزاری با روح وجانشان آمیخته گردیده و علاوه بر انجام وظیفه ،پیدایش حادثه و ضرورت ایثار،درکنار مردم و با مردم بوده اند .
مردم ،روحانیون را خدمتگزاران بی منتی میشناسند که در تاریخ منشا برکات و خدمات فراوانی بوده اند .
اهل علم ،از متن مردم و جامعه برخاسته و با آنان درتکالیف اجتماعی شریک و همقدم بوده است .
اینان به آموخته های علمی واعمال فردی بسنده نکرده اند ،بلکه کوشیده اند که همواره رهایی بخش وخدمتگزا ر دیگران باشند
صاحبدلی به مدرسه آمده زخانقاه
بشکست صحبت اهل طریق را گفتم میان عالم وعابد چه فرق بود
تا اختیار کردی از آن این طریق را
گفت این گلیم خویش بدر میبرد زموج
وین جهد می کند که بگیرد غریق را
اگر در روایت می خوانیم :
برتری عالم برعاید ،چون برتری ماه تابان بر سایر ستارگان است .43
بدین خاطر است که عالم دینی ،ارشاد و راهنمایی مردم را ،در راس کارها قرار داده وبه خدمات اجتماعی نیز دست می یازد
چه زیباست جامعه ای که رهبران فکری وعالمان دینی آن پیشگامان خدمت نیز باشند .به فرموده عیسی مسیح (ع) ان احق الناس بالخدمته 44
لایقترین افراد برای خدمتگزاری عالمنند .
اینان هستند که با حضور درمیان توده ها ،دردها و نیازها را می شناسند .ارتباط تنگاتنگ با مردم دراند از این روی ،می توانند گره گشای مشکلات آنان باشند .
پیامبر اکرم (ص) درباره این عالمان میفرمایند :
نعم الرجل الفقیه العالم ان احتیج الیه نفع 45...
نیک انسانی است ،آن عالم فقیهی که سودمند وخدمتگزار مردم باشد .
شایسته است حوزویان باالگو قراردادن پیامبر عظیم الشان و عالمان خدمتگزار ،در میدانهای خدمت رسانی پیشتاز باشند .
بویژه در این زمان که برخی از آنان در {مجاری امور} واداره جامعه دستی دارند ومسولیتهای کلیدی واساسی به آنان واگذار شده است .
امروز،میدان تحقق آمال وآرزوهای مردم فراهم شده است . آنان چشم دوخته اند که حوزویان از انی قدرت وامکانات چگونه بهره میگیرند و چه خدماتی ارایه می دهند .پی شایسته است که حوزویان ،این زمینه مناسب را غنیمت بشمرند و در عمل چره حوزه را ،که همواره داعیه خدمت به مردم را داشته است ،به مردم بشناسانند و بکوشند که از حوزه خدمتگزاری برای مردم پارا فراتر ویا فروتر ننهند .
پر واضح است که اگر خدمت از هرکس پسندیده است ،از اهل علم زیبنده تر و زیباتر است .
در پایان یه فرازی از سخنان امام خمینی ،رحمته الله علیه ،که خورشید وجودش از افق حوزه نمایان گشت و شعاعش همگان را فرا گرفت و در این راه هستی اش را فدا ساخت ،گوش جان می سپاریم .به امید آن که راه و کلام الگوی رفتار وگفتارمان گردد :
تا حیات دارم خدمتگزار همه هستیم : خدمتگزار ملتهای اسلامی ،خدمتگزار ملت بزرگ ایران ،خدمتگزار دانشگاهیان و دوحانیون ،خدمتگزار همه قشرهای کشور وهمه قشرهای کشور اسلام وهمه مستضعفین
درنگی درمفهوم خدمت
اگر عبادت بزرگ ترین فلسفه آفرینش است که « و ما خلقت و الانس والا لیعبدون «جن و انسان راخلق نکردم مگر به خاطر اینکه عبادتم کنند » برگزیدگان الهی ،عابدترین بندگان خدا خواهند بود واگر از والاترین مظاهر عبادت «خدمت به خلف » است که «من سعی فی حاجه اخیه المومن فکانما عبدالله تسعه الاف سنته صایما نهاره قایما لیله هر فردی که در براوردن نیاز برادر مومنش تلاش کند گویا نه هزار سال خداوند را عبادت کرده ،در حالی که روزها را روزه دار وشب زنده دار بوده است » برگزیدگان الهی انبیا معصومان ،خدمتگزار ترین افراد به مردم خواهند بود ؛ زیرا آنان اسوه و شاخص اند و درخت کمال در وجودشان به بالنده ترین شکل سر به فلک کشیده است
آیه الهی خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را به یاد آوریم که می فرمایند «واحفض جناحک لمن اتبعک من المومنین « پروبال خود را برای مومنانی کهک پیرو تو هستند بگستران» واژه «خفض جناح » که سه بار در قرآن کریم به کار رفته است ،به کنایه از کمال مهرورزی ،عطوفت و خدمتگزاری خالصانه و متواضعانه حکایت میکند .
خدمتگزاران واقعی ،انبیاو اوصیا و مومنان به آنان هستند ؛ چه بی پرده و صریح می توان این ادعا را در حدیث آسمانی امام صادق علیه السلام یافت که فرمود «ما آمن بالله ولا بمحمد ولا بعلی من اذا اتاه اخوه المومن فی حاجه لم یضحک فی وجهه فان کانت حاجته عنده سارع الی قضایها و ان لم یکن عنده و تکلف من عند غیره حتی یقضیها له فاذا کان بخلاف ما وصفته فلا و لایه وبیننا و بینه » به خدا و محمد صلی علیه و الله و علیه و آله وعلی علیه السلام ایمان نیاورده است کسی که هنگامی که برادر دینی اش به خاطر حاجتی نزد او آید ،با خوشرویی ببرخورد نکند .پس اگر توان دارد نیاز او رابه سرعت برطرف کند واگر کند و اگر توان ندارد با کمک دیگری حل کند ،اگر برخلاف آنچه توصیف کردم باشد ، پس بین ما و او ولایتی نخواهد بود
با این دیدگاه کسانی نزد خداوند دوست داشتنی تر خواهند بود که نسبت به دیگران گامی به این هدف نزدیک تر باشند این سخن قدسی را به یاد آوریم که «الخلق عیالی فاحبهم الی الطفهم بهم و اسعاهم فی حوایجهم ؛ مردم خانواده من هستند ،پس محبوب ترین آنها نزد من ،مهربان ترین و کوشاترین آنها در رفع نیازهای مرد است »
اینک در آستانه شهادت حضرت جواد الایمه علیه السلام قرار گرفته ایم ،گوشه هایی از خدمت درسیره و سخن حضرت را مرور میکنیم
خدمت در سیره و سخن امام جواد علیه السلام
اخلاص
شرط پذیرش هر علمی ،از جمله خدمت به مردم ، خلاص است و مومن باید به انگیزه جلب رضایت الهی خدمتگزار عیال الله باشد و هر چه ناخالصی در عمل بیشتر باشد ،درجه مطلوبیت آن هم پایین تر خواهد آمد .به علاوه بر دخالت خلاص در اصل عمل ،از دیدگاه امام جواد علیه السلام درتداوم اعمال نیز باید اخلاص جاری باشد .چه بسا عملی که انجام آن با خلوص است ،ولی عامل به آن بعد از عمل ،آن را به ریا و ناخالصی آلوده و از درجه مقبولیت الهی ساقط می کند لذا امام جواد علیه السلام فرمود »ا لا بقاء علی العمل اشد من العقل بقای بر عمل سخت تر از خود عمل است » و آن گاه که پرسیدند بقای بر عمل یعنی چه ؟ فرمود « یصل الرجل بصله وینفق بفقه لله وحده لا شریک له فکتب له سرا ثم یذکرها وتمحی فتکتب له علانیه ثم یذکرها فتمحی و تکتب له ریاء مردی هدیه ای می دهد و برای خدای یگانه بی شریک انفاقی میکند ،پی برایش به عنوان «عمل پنهانی »نوشته می شود .آن مرد دوباره عملش را یادآوری می کند پس عنوان قبلی محو می شود و برایش «عمل ریایی» نوشته می شود
پرهیز از اذیت
فرد خدمت رسان علاوه بر اخلاص ،باید از هر نوع رفتاری که موجبات رنجش مددجو را فراهم آورد پرهیز کند
همچنین باید به خاطر خدمت خود به یک مومن ،به منت گذاری و یا اذیت دیگر مومنان هم نپردازد .حکایتی از امام جواد علیه السلام در این باره راهگشا است
مردی نزد امام جواد علیه السلام آمد که بسیار خوشحال و مسرور به نظر می رسید .امام از علت خوشحالی اش پرسید او گفت: یابن رسول الله، از پدرت شنیدم که می فرمود «شایسته ترین روز برای شادی بنده روزی است که در آن انسان توفیق نیکی و انفاق به برادران مومنش یابد » و امروزه ده نفر از برادران دینی که فقیر و عیال وار بودند از فلان شهرها به نزد من آمدند و مه هم به هر کدام چیزی دادم ،برای همین هم مسرورم .
امام جواد علیه السلام به او فرمود «لعمری انک حقیق بان تسر ان لم تکن احبطته اولم تحبطه فیما بعد به جانم سوگند ،شایسته است مسرور باشی ،اگر کار خود را بی اثر نساخته باشی و یا بعد حبط و بی اثر نسازی » او باشگفتی پرسید :با این که از شیعیان خالص شماییم ،چگونه عمل خالص من پوچ می شود ؟
فرمود :«با همین سخنی که گفتی ،کارهای نیک و انفاقهای خود را حبط کردی »او توضیح خواست و امام فرمود : این آیه را بخوان «یا ایها الذین آمنوا لا تبطلو صدقاتکم وبالمن والاذی «ای مومنان بخششهای خود را با منت و اذیت باطل نکیند »
گفت : من که به آن افراد منت نگذاشتم و آزار ندادم ! امام فرمود «خدا فرموده :بخششهای خود را با منت و آزار باطل نسازید ،نفرموده تنها منت وآزاربر آنان که می بخشید ،بلکه خواه بر آنان خواه بر دیگری ،آیا به نظر تو آزار به ْآنان شدیدتر است یا آزار به فرشتگان مراقب اعمال تو و فرشتگان مقرب الهی و یا آزار به ما ؟
مرد گفت :البته آزاربه فرشتگان وشما .امام فرمود :تو فرشتگان وما را آزدی و عمل خود را باطل کردی ،مرد پرسید چرا باطل کردم وشما را آزردم ؟فرمود :اینکه گفتی «چگونه باطل نمیدم با این که از شیعیان خالص شما هستم ؟» وای بر تو ! آیا می دانی شیعه خالص ما کیست ؟ شیعه خالص ما «حزبیل» مومن آل فرعون و «حبیب نجار» وصاحب یس و...و سلمان و ابوذر ومقداد وعمار هستند .تو خود را در صف این فردا برجسته قراردادی و ما و فرشتگان را آزردی
آن مردبعد از اعتراف و به تقصیر و استغفار پرسید :پس چگونه بگویم ؟ امام فرمود : بگو من از دوستان شما هستم .دوستان شما را دوست دارم و دشمنان شما را دشمن می دارم . اوچنان گفت و امام جواد علیه السلام فرمود «الان قد عادت الیک مثبوبات صدقاتک وزال عنها الاحباط الان پادشهای بخششهایت به تو بازگشت و حبط وبی اثری از آنها زایل شد
خدمت د رحد توان
مردی خدمت امام جواد علیه السلام آمد و گفت : به اندازه جوانمردی ات به من کمک کن .امام فرمود :این قدر نمی توانم گفت پس به اندازه جوانمردی خودم کمک کن فرمود این را می توانم ای غلام صد دینار به او بده
نابودی نعمت
امام جواد علیه السلام می فرماید : ان لله عبادا یخصهم بالنعم و یقرها فیهم ما بذلوها فاذا منعوها نزعها عنهم وحولها الی غیر هم خداوند بندگانی را دارد که نعمتهایش را به آنان اختصاص داده است ومقرر کرده است از آن بذل و بخشش کنند واگر خودداری کنند ،ازآنان وبه دیگران منتقل میکند
بر این اساس ،امام جواد علیه السلام قرار گرفتن و تمرکز نعمتها د ردست برخی افراد را سنت وخواسته ای اللهی می داند که امیری هدفمند است و هدف از آن ،واگذاری به دیگران می باشد ،لذا صاحبان مال و جاه و مقام وموقعیت باید آنچه را به دست می اورند اولانعمت وسپرده اللهی بدانند و ثانیا واگذاری و خدمت به مردم را وظیفه خود بدانند وثالثا مطمین باشند که در صورت ترک وظیفه ،همان وخدایی که انی نعمت ها و امکانات را به آنان سپرده ست ،توان باز پس گیری و واگذاری آن را به افراد دیگر دارد
امام جواد علیه السلام درحدیثی دیگر ،به طبیعی بودن این وضعیت وسنت اللهی بودن آن چنین اشاره می کند «ما عظمت نعمه الله وعلی احد الا عظمت علیه حوایج الناس فمن لم یحتمل تلک المومنه عرض النعمت للزوال نعمت خدا بر کسی زیاد نمی باشد مگر اینکه نیاز مردم هم به او بیشتر می شود ،پی کسی که این زحمت را تحمل نکند نعمت را درمعرض زوال قرار می دهد
مرز خدت
خدمتگزاری نیز مانند هر رفتار اجتماعی دیگر مرزی دارد و طبعا باید به انسانهایی خدمت کرد که اهلیت خدمت را دارند ،نه آنکه با ارایه خدمت ،درمسیر غیر اللهی مستحکم تر شوند .برای همین ،اهل بیت علیهم السلام هرگاه اریه خدمت به منحرفان ،عامل جذب و تالیف قلوب وهدایت آنان میشد ،از هر نوع خدمت و حتی گذشت و از توهینها و.. دریغ نداشتند و درکنار آن ،هرگاه هم که تشخیص می دادند خدمت رسانی به یک شخص منحرف موجب تقویت ویا رسمیت وی می شود ،از آن پرهیز میکردند .نمونه ای از رفتارهای امام جواد علیه السلام در این باره را میخوانیم :
علی بن مهزیار می گوید :به اما م جواد علیه السلام نوشتم :فدایت شوم ! پشت سر کسی که قاتل به جسمانیت خداست نماز بخوانم ؟ فرمود «لا تصلوا خلفهم و لا تعطوهم الرکاه وابرووا منهم بری الله منهم پشت سرشان نماز نخوانید و چیزی از زکات به آنها ندهید و از آنان بیزاری بجویید که خدا از آنان بیزار است
آثار خدمت رسانی
رضایت اللهی
امام صادق علیه السلام می فرمود «مسلمانی نیاز مسلمانی را بر آورده نمی سازد ،مگر اینکه خدای تبارک وتعالی به او می فرماید : ثواب کار تو با من اس وبه کمتر از بهشت برای تو راضی نمی شوم
امام جود علیه السلام می فرمود: ثلاث یبلغن بالعبد رضوان الله کثره الاسبغفاره و خقض الجانب و کثره لاصدقه سه چیز بنده را به مقام رضوان اللهی می رساند :استغفار زیاد ،فروتنی با مردم ،زیاد صدقه دادن
پاداش ،مباهات ونام نیک
امام جواد علیله السلام می فرمود «اهل المعروف الی اصطناعه احوج من اهل الحاجه الیه لان اجره و فخره وذکره فمهما اصطنع الرجل من معروف فانما یبدا فیه بنفسه فلا یطلبن شکر ما صنع الی نفسه من غیره اهل نیکوکاری به کار خیرش بیشتر از نیازمندان به خیر ،محتاج است ،چون پاداش ومباهات ونام آن کار برای نیکوکار است .پس هرگاه چیز بنده را به مقام رضوان الهی می رساند :استغقار زیاد ،فروتنی با مردم ، زیاد صدقه دادن
مردی کار خوبی کرد ،از خودش کرده است لذا تشکر بابت کارش را از دیگران نباید بخواهد
برتری بر عابد نتیجه خدمت عقیدتی
عمل خدمت رسانی ارزشی عمومی دارد اما برخی از خدمات ،واز جمله خدمت فرهنگی ونجات دادن کسانی که در معرض گمراهی و انحراف فکری قرار دارند ،ارزش افزون تری دار .امام جواد علیه السلام ارزش شگفت آوری را برای خدمت به ایتام آل محمد یادآور میشود و میفرماید :
«ان من تکفل بایتام ال محمد المنقطعین عن امامهم، المتحیرین فی جهلهم الاسرا فی ایدی شیاطینهم و فی ایدی النواصب من اعدائنا فاستنقذهم منهم و اخرجهم من حیرتهم و قهر الشیاطین برد و ساوسهم و قهر الناصبین بحجج ربهم و دلیل ائمتهم، لیفضلون عند الله تعالی علی العابد بافضل المواقع باکثر من فضل السماء علی الارض و العرض و الکرسی و الحجب (علی السماء) و
دانلود مقاله بررسی عوامل موثر بر گسترش روحیه خدمتگذاری در جامعه
