75 ص
1-مقدمه
نظر به افزایش جمعیت جهانی از سطح 72/5 میلیلارد (1995، FAO) به 11 میلیارد نفر در سال 2100 (نورس، 1992 و دمنی، 1984) میرسد استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و فرآوردههای جانبی تولید شده در بخش کشاورزی در راستای تولید منابع غذایی انسانی امری ضروری به نظر میرسد.
برنج سهم زیادی از محصولات غلات دنیا را به خود اختصاص میدهد. که علت آن مصرف زیاد و قابلیت سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف میباشد. بدلیل قابلیت رشد و کشت در انواع زمینهای کشاورزی، آن را تبدیل به مهمترین محصول غلات در دنیا کرده است(2).
برنج یک ماده غذایی پایه در کشور های در حال توسعه است و در سال 2000 برنج و فرآوردههای آن تأمین کننده انرژی 40% از مردم جهان بود به طوری که از گندم پیشی گرفته است( هانگ و لو[1]، 1991 ). جمعیت زیادی در کشورهای در حال توسعه وجود دارد که با محدودیت در مصرف دانه غلات مواجه میباشند و این دلیل موجهی برای استفاده از دانه غلات در تغذیه انسان، و استفاده از غلات اضافی و پسماندههای آن در تغذیه دام میباشد. این در حالیست که حجم دور ریزی ضایعات کشاورزی در مزارع کشور قابل تأمل است. این مسئله زمانی اهمیت خود را نشان میدهد که بدانیم ضایعات و پسماندههای مزارع در دیگر کشورها منبع اصلی تأمین خوراک دام است و نیز به ایران وکشورهای مشابه صادر میگردد. سالانه میلیونها دلار ارز جهت واردات غلات از کشور خارج میشود و این روند هرساله سیر صعودی به خود میگیرد، بنابراین توسعه جیرههای بدون غلات یا با دانه غلات پایین به طوریکه سطح تولید حفظ شود، لازم به نظر میرسد. از طرفی، در دنیا، مصرف سرانه شیر درجهان به عنوان یکی از شاخصهای توسعه یافتگی محسوب میشود و هر کشوری که از سرانه مصرفی بالاتری برخوردار باشد در مباحث توسعه از رتبه بالاتری برخوردار میگردد. تولید سرانه شیر در جهان در حالی به عدد 100 کیلوگرم رسیده است که تولید شیر ایران با شش کیلوگرم افزایش از شاخص میانگین جهانی بالا زده است.
در حال حاضراز مجموع شش میلیون تن شیرتولید داخلی 17 درصد متعلق به گوسفندو بز، 80 درصدشیرگاو و مابقی شیرگاومیش است. براساس آمارهای موجود، تراکم متوسط تولید شیر کشور به حدود 8/3 تن در هر کیلومترمربع رسیده است که نزدیک به 40 درصد شیر تولیدی از مجرای صنعتی و
فصل اول: مقدمه
باقیآن به شکل سنتی فرآوری و عرضه میشود. شیرکاملترین غذایی است که میتواند مورد استفاده انسان قرار گیرد، به همین منظور یکی از فعالیتهای اساسی دامداری در دنیا پرورش دامهای شیری است. این ماده غذایی از یک ترکیب پیچیده تشکیل شده که شامل چربی، پروتئین، قند لاکتوز، عناصر معدنی، ویتامینها، آنزیمها و آب میباشد و فرآوردههای شیری بهترین منابع تأمین کلسیم بدن انسان هستند. شیر، دارای کلیه اسیدآمینههاى ضرورى است. قند شیر، لاکتوز نام دارد و شیرینى آن 30 بار از قند و نیشکر کمتر است. لاکتوز چاق کننده نیست و مصرف آن براى بیماران مبتلا به دیابت مضر نمىباشد. چربى شیر نیز بسیار سهل الهضم و انرژىزا است. انرژىزایى حاصل از چربى شیر تقریباً دو برابر مواد قندى و یا پروتئینى است، املاح معدنى در شیر که به شکل محلول و یا ترکیب با مواد پروتئینى است، کمتر از یک درصد میباشد و مهمترین آنها شامل: کلسیم، پتاسیم، فسفر، سدیم و مقدار بسیار کمى آهن و مقادیر جزئى مس و روى است که نقش اساسى در ساخت آنزیمها و هورمونهاى بدن دارند. مصرف شیر وفرآوردههای مختلف آن به ویژه فرآوردههای تخمیری، منجر به افزایش طول عمر، افزایش بازده جسمی وفکری، کاهش بیماریهای عفونی، کاهش بیماریهای استخوانی ورشد مطلوب کودکان ونوجوانان میشود. تحقیقات نشان داده است شیر در افراد مبتلا به زخم معده بهترین و مفیدترین ماده خوراکیاست. پژوهشگران میگویند: در شیر نوعی باکتریهای مفید وجود دارد که باکتریهای عامل ایجاد زخم معده را از بین میبرد. شیر به ویژه با داشتن باکتری لاکتوباسیل در کنار آنتیبیوتیکها بهترین مواد غذایی برای معالجه معدههایی با زخمهای پیشرفته است. تولید شیر با صرف هزینه کمتر به عنوان یک فاکتور مهم اقتصادی در راستای رقابت در بازار تولید محسوب میگردد، از طرفی بخش اعظم کاهش هزینه از طریق تغذیه میسر خواهد شد. در بیشتر کشورها به لحاظ ارزش بالاى غذایى شیر، به منظور عرضه شیر با قیمت ارزان و افزایش مصرف سرانه با هدف نهایى داشتن جامعهاى سالم و پویا، مبالغ هنگفتى یارانه از بودجه سالانه براى شیر در نظر مىگیرند. اهمیت این امر مستقیماً مربوط به تمهیدات و تدابیری است که به منظورتأمین و رفع کمبود پروتئین مورد نیاز 70 میلیون نفر جمعیت رو به تزاید کشور اتخاذ میشود، و به حل مشکل کمبود خوراک دام، افزایش میزان بهرهدهی کمیوکیفی دامها، آبزیان و طیور کشور کمک خواهد کرد.
فصل اول: مقدمه
در کار تغذیه و تأمین خوراک دام بجز مواد اصلی شناخته شده نظیر یونجه، جو، ذرت، سبوس گندم، چغندر، کاه و .....، چه بسا ضایعات و پسماندههای غیرقابل مصرف حاصل از صنایع تولید مواد غذایی و کشتارگاهها و ..... وجود دارد که بخوبی میتواند در تهیه خوراک دام مورد استفاده قرار گیرد مثل انواع محصولات نامرغوب و غیر قابل استفاده در کشاورزی و باقی ماندههای صنایع روغنکشی مانند انواع کنجاله ها ( مثل سبوس روغنکشی شده، کنجالهکلزا و غیره ) که با بهرهجویی از این همه مواد فراوان و گوناگون و فرآوری آنها براساس موازین فنی و بهداشتی میتوان در تهیه و تولید خوراکهای متراکم و متوازن برای انواع دامها بهرهبرداری نمود، بگونهای که بسته به نوع و شرائط خاص دام مورد نظر، میزان پروتئین، مواد معدنی و ویتامینی مورد احتیاج آنها را برطبق ارزیابیهای مشخص علمی و استانداردهای مربوط تامین سازند، خوراکهایی که از قابلیت هضم و جذب بالا و مطمئن برخوردار بوده و انرژی لازم برای پرورش و تولید دام را در اختیار او قرار میدهند. براین اساس استفاده از فرآوردههای جانبی بخش کشاورزی که اغلب از قیمت کمتری برخوردارند، از دیرباز مدنظر محققان قرار گرفته است. و به دلیل وجود برخی مشکلات در زمینه استفاده مستقیم این فرآورده ها در تغذیه دام، فرآوری آنها به روشهای گوناگون ضروری به نظر میرسد (10).
اثر سطوح مختلف سبوس برنج فراوری شده با حرارت بر روی مصرف خوراک ، ترکیب
