چکیده :
دزفول بدلیل وضعیت جغرافیایی ، ارتفاع از سطح دریا و شرایط آب و هوایی مناسب ، زمستانهای معتدل ، تابستانهای نسبتاً گرم ، بافت خاک و فرهنگ کشاورزی (باغداری ) بالا و شبکه آبیاری پیشرفته از جمله محدود مناطق مستعد پرورش مرکبات در استان خوزستان بشمار رفته و هر ساله بالغ بر 54824 تن مرکبات در این شهرستان تولید می شود که حدود 43982 تن آن به تولید پرتقال اختصاص دارد.
تولید مرکبات در این شهرستان حدوداً از سال 1332 با ورود قلمه از کشورهای اروپایی به این شهرستان شروع شده و هم اکنون حدود 4057 هکتار سطح زیر کشت مرکبات می باشد .
پس با توجه به استعدادهای بالقوه این شهرستان و تعداد کشاورزان و باغدارانی که در این بخش مشغول بوده و امرار معاش آنها وابسته به باغداری می باشد و با توجه به اینکه هرساله بدلیل وجود بیماری ها و آفات مختلف زیانهای بسیاری بر عملکرد باغداران وارد می آید ، بر آن شدیم تا با تهیه این نشریه با عنوان « آفات و امراض مرکبات در شهرستان دزفول و مبارزه با آن » که حاصل تحقیقات بعمل آمده از سوی متخصصان و محققان امر می باشد ، باعث شناخت بیشتر و بهتر شما باغداران محترم از امراض و آفات عمده شهرستان شویم .
از جمله این آفات می توان به شپشک استرالیایی ، کنه ، بیماریهای مانند : استابورن ، اگزوکورتیس ، زوال تدریجی ، پوسیدگی طوقه فیتوفترایی و …. اشاره نمود .
نشریه حاضر از طریق مطالعات کتابخانه ای ، تحقیقات میدانی و پرسشگری جمع آوری و تدوین شده است . با این امید که مورد توجه و استفاده شما قرار گیرد .
مقدمه :
شهرستان دزفول بدلیل دارا بودن اقلیم مناسب و موقعیت جغرافیایی یکی از مناسب ترین نقاط برای کشت و پرورش انواع مختلف مرکبات در فصول مختلف سال می باشد. مرکبات از منابع مهم و تأمین کننده بخش عمده ای از ویتامین ها ، املاح معدنی ، کربوهیدرات ها و سایر عناصر مورد نیاز بدن انسان بوده و نقش مهمی در تأمین سلامت جامعه ایفا می نمایند. عرضه مداوم این محصولات بصورت تازه و فرآوری شده در بازار نشان دهنده اهمیت بسیار فراوان اقتصادی این گروه از محصولات کشاورزی است .
مرکبات با سطح زیر کاشت 4057 هکتار و عملکرد 13513 تن در سال در منطقه دزفول و بالغ بر 13783 تن پرتقال در سطح منطقه دزفول جزء عمده ترین مناطق تولید مرکبات در کشور می باشد . لذا با توجه به اهمیت این بخش از محصولات زراعی ، انجام تحقیقات در زمینه محدودیت های تولید و مهم تر از آن بکارگیری نتایج حاصل از آن در امر تولید بسیار حائز اهمیت است .
قطعاً کاربرد دست آوردهای عملی در جهت بر طرف ساختن مشکلات تولید خواهر توانست علاوه بر افزایش کمی و کیفی محصول مرکبات ، در ارتقاء سطح سلامت جامعه نیز مؤثر باشد . امید است مطالب حاضر مورد استفاده شما باغداران محترم قرار گرفته و گامی مؤثر در راه تولید محصولی سالم و عاری از آلودگی برداشته شود .
هدف از تألیف این نشریه ، در اختیار قرار دادن نتایج حاصله از تحقیقات موجود در زمینه کنترل آفات و امراض مهم مرکبات مانند کنه ، شپشک استرالیایی ،تریستزا ، استابورن و ….. می باشد که هر ساله زیانهای اقتصادی قابل توجهی به تولید مرکبات شهرستان وارد آورده و باعث کاهش کمی و کیفی این محصول مهم می شود . بامید اینکه با همکاری شما باغداران محترم گامی مؤثر در افزایش درآمد و نیز سلامت محصول تولیدی و بازار پسندی آنها برداشته شود .
باغدار گرامی ، از میان گونه های مختلف آفات و بیماریها ی مضری که در سطح منطق دزفول پراکنده می باشند که خسارتشاتان بر روی مرکبات از نظر اقتصادی حائز اهمیت است در این نشریه به مهمترین آنها اشاره می شود که شامل آفاتی همچون: کنه زرد شرقی مرکبات، شپشک آرد آلود جنوب و مبارزه طبیعی آن ( کفشدوزک استرالیایی ) ، و بیماریهایی از قبیل : گموز مرکبات ، آتترا کنوز مرکبات ، بیماریهای ویروسی تریستزا،رایلوپردیاکاچسیا، استابورن ، اکزو کورتیس ، پسوردها ، کریتساکورتیس ، سبز خشک شدن ساقه ، غاتد ریشه مرکبات اشاره می شود و در آخر به علف های هرز شایع در باغات و مهمترین علف کش ها اشاره می شود که امید است مورد استفاده شما قرار گیرد .
1: آفات مهم مرکبات
1-1 : کنه زرد شرقی مرکبات
این آفت از نظر خسارت رسانی مهمترین آفت مرکبات شهرستان کازرون است و در تمام مناطق این شهرستان انتشار دارد و خسارت جمعیت آن به ترتیب اهمیت بر روی واریته ها نارنگی ، پرتقال ،لیمو شیرین ، نارنج ، لیمو ترش و بکرائی می باشد.
برابر مشاهدات بعمل آمده کنه های بالغ از اواسط فرودین ماه از داخل درزو ترک های حوزه آبگیر درختان واز پناهگاهها خارج شده و بر روی علفهای هرز می آیند و از اواسط خرداد ماه برروی درختان مرکبات منتقل می گردند .
جمعیت آفت در دهستان های خشت وجره در ماههای تیر ومرداد به حداکثر خود می رسد و طغیان می نمایدکه این امر در مورد دهستان های حومه شاپور و قائمیه در شهریور ماه تا اواسط مهرماه می باشد . ممکن است این نوع کنه در ماههای آبان و آذر نیز با جمعیت قابل توجه بر روی درختان آلوده وجود داشته باشند ولی از اواخر آذر تا اوائل دیماه جهت زمستان گذرانی به پناهگاه می روند .
1-1-1 : نحوه و علائم خسارت
برگهای مورد حمله رنگ سبز خود را از دست داده و رنگ پریده بنظر می آیند ، شاخه های کوچک می خشکند ، میوه های مورد حمله سفت ، بی آب و یاکم آب می ماند و مزه آن نیز تلخ می شود و اغلب ریزش می نماید . درختان مورد حمله دچار ضعف عمومی می شوند و میزان محصول سال آینده آنها بنحو بارزکاهش پیدا می نماید . (منبع شماره 5)
2-1: شپشک آرد آلود جنوب
این آفت بیشتر در منازل ، خیابان ها و محوطه های مشجر شهر کازرون و منازل دهستان خشت بترتیب اهمیت درختان لیمو ترش ، نارنگی ، پرتقال و لیمو شیرین و نارنج را مورد حمله شدید قرار می دهد ولی آلودگی آن در باغات بندرت مشاهده می شود. تولید مثل و تکیر شپشک آرد آلود جنوب در این شهرستان در بیشتر ایام سال بویژه از اردیبشهت تا اواسط آذرماه بدون وقفه ادامه دارد .
این حشره تخم های خود را در داخل توده های تارهای مومی نازک و سفید فراوانی که از ترشحات خود حشره است می گذارد . معمولاً این تارها در بغل شاخه ها ، دمبرگها ، روی دم و خود میوه ها و در موارد حمله شدید در زیر برگها و روی شاخه ها بصورت توده های انبوهی قرار گرفته که محل تجمع آفت را تشکیل می دهد.
این آفت علاوه بر مرکبات ، درختان توت سفید را نیز مورد حمله بسیار شدید قرار می دهد . بنا بر مشاهدات انجام شده دو نوع مورچه های سیاه رنگ کوچک اندام و متوسط اندام در انتقال توده های مومی سفید رنگ حاوی اشکال مختلف این آفت از کانون های آلوده به درختان سالم ، رل اساسی را ایفا می نماید و اضافه می نماید که انگیزه مورچه در این مورد استفاده از مواد قندی مترشحه توسط این آفت بر روی درختان مرکبات می باشد.
1-2-1: نحوه وعلائم خسارت
پوره و حشره کامل این آفت به شاخه ، برگ و میوه انواع مرکبات حمله می نماید . میوه های مورد حمله در اوائل فصل سبز، کوچک ، چروکیده و چسبنده می شوند و از رشد باز می مانند و حمله شدید آفت بر روی میوه های آخر فصل بندرت مشاهده شده است . در درختان لیموترش و نارنگی ریزش قابل ملاحظه میوه و برگ بعلت حمله شدید آفت به دم میوه و دمبرگ مشاهده گردیده است . همچنین برگهای جوان مورد حمله چروکیده و از رشد باز می مانند . (منبع شماره 5)
بررسی های بعمل آمده ، مهمترین فاکتورهای مهار و به کنترل در آوردن آفات مرکبات را در عوامل زیر می داند :
1- تعیین نوع آفات ( سپرداران ، شپشک ها ، کنه ها ، حلزون ها و...)
2- دانستن بیولوژی آفات ، سپرداران و شپشک ها مخصوصاً شپشک مومی و کنه ها بمنظور تعیین زمان مناسب سمپاشی.
3- تعیین میزان انبوهی ( Population ) آفات برای انتخاب نوع سموم و تعداد دفعات سمپاشی از اهمیت خاصی برخوردار است . چنانچه سپرداران یا شپشک ها حالت طغیانی داشته باشد پس از حدود (15-10 ) روز سمپاشی دوم بلافاصله بایستی تکرار گردد.
4- تغییرنوع پرداتورها و پارازیتها و درصد پارازیته . برای حفظ و حمایت آنها و همچنین ایجاد تعادل بیولوژی آفات که در بکار بردن نوع سموم حائز اهمیت می باشد .
5- تدابیر زراعی ( به زراعی و به نژادی ) از قبیل استفاده از کودهای شیمیایی و دامی، آبیاری ، شخم و دفع علفهای هرز و هرس و رعایت فواصل کاشت و انتخاب ارقام مناسب .
6- سمپاشی همگانی : در هر منطقه مرکبات کاری ، زمان سمپاشی با توجه به بیولوژی آفات در زمان محدود بایستی انجام گیرد ولی در عمل مشکلات زیادی از قبیل تهیه به موقع سم و نبودن تعداد کافی موتورهای سمپاشی عملاً سمپاشی در زمان محدودی انجام نمی شود و در نتیجه اختلاف تاریخ سمپاشی در منطقه زیاد بوده و باغات آلوده ، کانونی برای آلودگی سایر باغات می گردند .
سموم مورد استفاده معمولاً از انواع حشره کش ها ، کنه کش ها و یا قارچ کش ها است که نوع و مقدار مورد استفاده از آن بر اساس دستورالعمل های تهیه شده در هر سال از طرف واحد های فنی مروطه در اختیار باغداران قرار داده می شود ( منبع شماره 4)
2: بیماریهای مرکبات
1-2: بیماریهای قارچی
الف – گموز مرکبات
بیماری گموز از مهمترین بیماریهای قارچی درختان مرکبات است .
علائم بیماری شامل پوسیدگی و قهوه ی شدن طوقه و ترشح صمغ ، ضعف تدریجی ، سرخشکی ، کم برگی ، پرگلی و خشکی سر شاخه ها می باشد . علاوه بر علائم بالا در صورتیکه در فصل پاییز میزان بارندگی بالا بوده و درجه حرارت نیز مساعد باشد ، میوه هایی که نزدیک زمین هستند به عامل گموز مبتلا شده و در باغ ویا در انبار دچارپوسیدگی قهوه ای می گردند . حساسیت ارقام مرکبات به بیماری گموز متفاوت بوده و علائم گموز نیز در آنها به صورت های مختلف ظاهر می شود .
ترشح صمغ در پرتقال ، کم برگی و پرگلی در لیموشیرین و سر خشکی شاخه ها در نارنگی همراه بایک یا چند علائم دیگر از خصوصیات بارز بیماری است . از بین مرکبات لیمو شیرین ، لیموترش و گریپ فروت حساس تر بوده و نارنج کاملاً به آن مقاوم است .
روش های مبارزه در صورت ایجاد آلودگی
1- تراشیدن و برداشتن قسمت آلوده پوست و قسمتی از بافت سالم محل آلوده تنه درخت و ضدعفونی محل آن با محلول بردو و یا پانسمان آن با چسب سانتاراس ام و یا در موارد شدت بیماری استفاده توأم از هر دو ماده .
2- در مورد درختان جوان اگر این بیماری بیش از ثلث محیط اطراف تنه درخت یا پوست طوقه را پوشانده باشد می بایست آن درخت را با ریشه بیرون آورده و بسوزانند وپس از ضدعفونی محل آن اقدام به غرس نهال با پایه مقاوم گردد.
3- بیرون آوردن و سوزاندن درختان کاملاً خشکیده و ضد عفونی محل آنها .
4- تقویت درختان با مواد غذائی مناسب . (2)
ب- آنتراکنوز مرکبات
این بیماری به برگ ، شاخه ، سرشاخه ومیوه حمله و در صورت شدت حمله بیماری سر شاخه های جوان خشک می شوند و برگها زرد و خشک شده و ریزش می کنند .
• مبارزه
1- قطع و سوزاندن شاخه و سرشاخه های خشک شده در دیماه .
2- تقویت درختان با کود و وجین علف های هرز و افزایش قابلیت نفوذ خاک در فصل زمستان .
3- جبران کمبود آهن در نیمه دوم اسفند ماه .
4- سمپاشی با سموم مسی نظیر اکسی کلرورمس بمجرد باز شدن برگهای جدید و تکرار آن پس ازگل دهی . (منبع شماره 1)
2-2 : بیماریهای ویروسی
ویروس ها موجودات بسیار ریزی هستند که با میکروسکوپ معمولی دیده نمی شوند.
انسان، حیوانات و تمام گیاهان وحشرات وحتی باکتری ها را مورد حمله قرار می دهند .
ویروس ها علاوه بر آنکه در انسان سبب بروز امراضی چون فلج اطفال ، آنفولانزا ، مننژیت و گریپ و غیره می شوند به نباتات نیز حمله کرده و موجب خسارت زیادی می شوند . بیماری های ویروسی سیب زمینی ، گوجه فرنگی و توتون هرساله نه فقط از میزان محصول به مقدار قابل ملاحظه ای می کاهد بلکه در کیفیت محصول نیز اثرنامطلوبی دارند.
مرکبات نیز از حمله ویروس های مختلف مصون نمی باشند. اکنون در تمام مناطق مرکبات خیز دنیا بیماری های ویروسی مهمترین مشکل لاینحل مرکبات می باشد .
در مرکبات شمال ایران نیز بیماری های ویروسی مرکبات مورد مطالعه قرار گرفته و تاکنـون 12 نـوع بیماری ویروسـی مشخــص ومورد مطالعه قرار گرفته اند که عبارتند از :
گروه پسوروزها شامل پسوروز A ، کیسه کور ، کیسه گشاد ، پیچیدگی برگ ، ابلقی برگ ، همچنین دیگر بیماری های ویروسی چون زایلوپرز مرکبات یا کاچکسیا، تریستزا، اگزوکورتیس، استابورن (ریزبرگی ) ،لکه سبز ، نقش حلقوی وکوتولگی نارنگی ساتسوما. که دراین قسمت با مشخصات چند بیماری ویروسی اشاره می شود.
الف- ترایستزا
بیماری ویروسی تریستزا دارای ریشه اسپانیایی و به معنی بیماری غم است که در سال 1930 در بین باغداران کشور آرژانتین به مرگ درختان روی پایه نارنج اطلاق می شد . از آنجا که این بیماری موجب مرگ ناگهانی مرکبات در کالیفرنیای آمریکا می شد بنام کوئیک دیکلابن نیز نامیده شد.
این بیماری خطرناک تا به امروز بیش از 25 میلیون درخت مرکبات را در کشورهای برزیل ، آرژانتین و پرو و 3 میلیون درخت را در کالیفرنیا ، صد هزار درخت پرتقال و گریپ فروت را در فلورایدای آمریکا از بین برده و خسارت بسیار سنگینی در اسپانیا به اقتصاد مرکبات آن کشور وارد آورده است .
ناقل بیماری ، شته های مختلف می باشندکه 5 نوع از این رشته در ایران شناسایی شده اند. علائم گلخانه ای این بیماری بر روی نهال کی لایم (لیمو عمانی یا لیمو جهرمی ) عبارتست از روشن شدن برگهای جوان و کوچک شدن و قاشقی شدن آنهاست نهال آلوده به رنگ زرد در آمده و بتدریج خشک می شود . علائم مزرعه ای آن فعلاً در ایران دیده نشده است .
ب- زایلو پرزیا کاچکسیا
علائم بیماری عبارتست از فرورفتگیها و گودیهای طولی در زیر پوست درخت می باشدو چنانکه قسمتیاز پوست درخت مبتلا از ناحیه پیوند برداشته شود در قسمت چوبی این فرورفتگیها در زیر پوست بطور وضوح وبصورت برجستگی دیده می شود .
علائم مزبور فقط در قسمتی از درخت که نسبت به این بیماری حساس است مشاهده می شود . در مراحل پیشرفته بیماری رنگ چوب و قسمت پیوند متمایل به قهوه ای می شود و در اثر مسدود شدن آوند های چوبی و آبکش درخت از نظر کلی ضعیف شده و بشدت علائم کمبودهای مواد غذائی را نشان می دهد و تاج درخت کم پشت شده و بعضی از سرشاخه ها نیز خشک می شوند . بعلاوه در ارقام حساس نیز ترک خوردگی وپوست انداختن شاخه ها و حالتهای زوال نیز ممکن است بوجود آید . همچنین بعضی از درختان خاصیت انعطاف پذیری پیدا نموده و چنانکه میوه زیاد باشد به یک طرف متمایل می گردد.
ج- استابورن
بارز ترین علائم بیماری استابورن یا ریز برگی عبارتند از کوچک ماندن ، کج یا نا متقارن شد ن میوه ها نسبت به محور میانی ، کوچک و تیره رنگ شدن بذور ، نازک شدن پوست میوه در حوالی گلگاه ، کوچک شدن برگها و کوتولگی درخت بوده ، در موارد معدودی رشد چند جوانه از هر گره ساقه ، قلبی شکل شدن برگها ، گل دهی بیموقع و کاهش شدید محصول مشاهده گردیده است .
د- اکزوکورتیس
علائم این بیماری شامل توقف رشد و نمو مخصوصاً در پایه پونسیروس می باشد بطوریکه درختان مبتلا کوتاه قد و کم رشد و کاملاً از بقیه متمایزند و یک درخت ده ساله آلوده به اکزوکورتیس رشدی در حد یک در خت سه ساله دارد. علائم دیگر عبارتند از بوجود آمدن شکاف های عمودی در تنه درخت ( پائین تر از پیوندک) که اغلب پوسته پوسته شدن در این قسمت دیده می شود .همچنین وجود لکه های زرددر شاخه ها وضعف عمومی درخت از نشانه های دیگر این بیماری است .
ه- پسورزها
آثار بیماری بصورت نقش برگ بلوطی و یا نقاط سفید روشن در سطح برگهای جوان مشاهده می شود . از سال پانزدهم به بعد آثر فرو رفتگی تنه کیسه های کور و پوسته پوسته شدن روی تنه درختان آلوده قابل رؤیت است .
و- کریستاکورتیس
یکی از بیماریهای شبه ویروسی مرکبات است که بوسیله پیوندک انتقال یافته و بسیاری از ارقام مرکبات به آن حساسیت دارند. علائم این بیماری در برگهای جوان مرکبات شامل روشن شدن رگبرگها و نقش برگ بلوطی بوده واز این نظر مشابه کیسه صمغی می باشد . یک تا چند سال بعد از آلودگی علائم بعدی بیماری در تنه درختان حساس ظاهر می گردد. علائم تنه عبارتند از فرورفتگی هائی است که گاه با علائم بیماری کیسه کور تشابه پیدا می کند . این فرورفتگی ها به تعداد کمتر از یک تا چندین سانتیمتر و معمولاً بسته به قدمت آلودگی با سن درخت آلوده و حساسیت ارقام تغییر می نماید. فرورفتگیها بیضی شکل تاکشیده بوده و قطر طول آنها در جهت طول شاخه ها و تنه می باشد تعداد این فرورفتگی ها در تنه معمولاً بیشتر از تعداد فرورفتگی های ایجاد شده در بیماری کیسه کور مرکبات است . بعلاوه اغلب صمغ مشخصی در قسمت پوست درخت در محل فرورفتگی ها مشاهده شده و برآمدگی های ریزی از پوست بداخل چوب درخت نفوذ می نماید ، این حالت بچوب منظره آبله شدن را می دهد. (منبع شماره 2)
ز- سبز خشک شدن ساقه
ازبیماری های شبه ویروسی و شبه میکو پلاسمائی می باشد و در تمام مناطق شهرستان کازرون انتشاردارد و علائم خسارت آن در درختان پرتقال ، نارنگی و لیمو شیرین مشاهده گردیده ولی شدت آلودگی ، خسارت و گسترش بیماری در درختان پرتقال بسیار بیشتر از لیمو شیرین و نارنگی است وچون این علائم اغلب در مهر و آبان دیده می شود به آن بیماری عقرب زدگی نیز می گویند .
در اثر این بیماری ترکهائی درپوست ساقه های جوان بوجود می آید که در بعضی موارد از آنها صمغ به خارج تراوش می کند . بعداً برگهاریخته و قسمتی از شاخه می خشکد وبه رنگ قهوه ای در می آید و گاهی قبل از بروز علائم فوق برگها بطور ناگهانی لوله و بحالت سبز خشک می شوند و از محل اتصال به دمبرگ می افتد .
3: نماتد ریشه مرکبات
زوال تدریجی درختان ، خشکیدگی سر شاخه ها ، میوه ها کوچک مانده و اغلب می ریزند ، کمی برگ به روی شاخه ها ، ریشه ها ضخیم بنظر می رسند و یک لایه خاک روی آنها قرار گرفته که به آسانی شسته نمی شوند. (منبع شماره 5)
4: علف های هرز
با توجه به بارندگی های فصلی بیش از حد در شمال ایران ودر نتیجه رشد سریع علفهای هرز در بهار ، تابستان و پائیز یکی از مشکلات در راه پرورش و نگهداری از باغات مرکبات علف های هرز می باشند ، که با مصرف آب و مواد غذائی خاک با درختان در رقابت بوده و همچنین پناهگاه مناسبی برای حشرات و امراض قارچی می باشند .
علف های هرز باغات مرکبات هم بصورت یکساله و هم چند ساله می باشند که مشکلات بوجود آمده عمدتاً در ارتباط با علف های هرز چند ساله می باشد که مهمترین آنها عبارتند از مرغ (بندواش یا سگ واش ) ، تمشک ، اویارسلام ، پیچک ، قیاق .
1-4 : روش های مبارزه
از میان روش های مختلف مبارزه با علف های هرز که شامل روش های مکانیکی ، زراعی ، بیولوژی و شیمائیست در حال حاضر پیشرفته ترین روش های دفع علفهای هرز روش شیمیایی است که گرچه مطالعات و بررسی های وسیعی در این مورد در دنیا انجام شده است ولی در ایران هنوز در مراحل اولیه و ابتدائی بسر می برد .
از دلایل پیشرفت این روش می توان کمبودکارگر و گران بودن دستمزد را نام برد، بعلاوه عملیاتی از قبیل مکانیزاسیون کشاورزی و باغداری و غیره که جزء لاینفک کشاورزی مدرن می باشد اغلب موجب ازدیاد علف های هرز می گردند .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 17 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله مرکبات